Tradycja wynaleziona
Tradycja wynaleziona – kulturowe praktyki i zwyczaje postrzegane przez ogół za tradycyjne, wywodzące się od przodków, lecz w rzeczywistości będącymi stosunkowo nowymi, najczęściej specjalnie wymyślonymi. Koncepcja ta została opisana w pracy zbiorowej Tradycja wynaleziona[1] pod redakcją Erica Hobsbawma i Terence’a Rangera z 1983 roku. Zjawisko to jest szczególnie powszechne we współczesnym procesie tworzenia się narodów i nacjonalizmu. Umożliwia powstawanie tożsamości narodowej, promocję jedności narodowej oraz legitymizację pewnych instytucji czy praktyk kulturowych[1].
Koncept
[edytuj | edytuj kod]Tradycje wynalezione są projektowane na potrzeby tworzącej się wspólnoty, a w szczególności narodu. Są z przeważnie trudne do identyfikacji przez ich odtwórców.
Eric Hobsbawm opisuje tradycję wymyśloną następująco:
Tradycja wymyślona oznacza zatem zespół działań o charakterze rytualnym lub symbolicznym, rządzonych zazwyczaj przez jawnie bądź milcząco przyjęte reguły; działania te mają wpajać ludziom pewne wartości i normy zachowania przez ciągłe repetycje – co siłą rzeczy sugeruje kontynuowanie przeszłości. W istocie tam, gdzie to jest możliwie, owe działania dążą zwykle do ustanowienia więzi z odpowiadającym im czasem minionym[2].
Tradycje wynalezione są wzorowane na innych, często starszych, rytuałach i symbolice oraz mają charakter konkretnych praktyk, przybierając formę obrzędów, zwyczajów, rytuałów, świąt wspólnotowych. Gloryfikując wdrażane wartości, np.: lojalność, honor, religijność, prawość i wykonywanie obowiązków związanych z przynależnością do danej grupy lub grupy wyobrażonej[3]. Tradycje wynalezione są skonstruowane tak, by członek danej grupy przyswajał promowane wzorce w sposób automatyczny. Wówczas dochodzi do przekształcenia tożsamości i przynależności człowieka do danej grupy[1].
Rodzaje tradycji wynalezionych
[edytuj | edytuj kod]Hobsbawm w swoim dziele, wyróżnia trzy podstawowe rodzaje tradycji wynalezionych:
- tradycje służące wzmacnianiu poczucia przynależności oraz symbolizowaniu jedności wewnętrznej grup i rzeczywistych lub sztucznych wspólnot;
- tradycje służące umacnianiu i legitymizowaniu instytucji, pozycji lub relacji władzy;
- tradycje służące głównie upowszechnianiu i wpajaniu wierzeń, systemów wartości oraz konwencjonalnych sposobów zachowania[4].
Tradycje wynalezione jako element narodowotwórczy
[edytuj | edytuj kod]Tradycje wynalezione odgrywają dużą rolę w procesie tworzenia się narodów, mitów narodowych i państw narodowych, czyli takich, w których granice polityczne w założeniu nacjonalizmu mają pokrywać się z granicami etnicznymi, jak twierdzi Ernest André Gellner w swoim dziele Narody i nacjonalizm[5]. Przynależność do konkretnego narodu występuje dzięki przywiązaniu do grupy wyobrażonej, czyli wspólnoty, których członkowie nie znają się i nie spotykają się, ale w swoich wyobrażeniach tworzą obraz siebie jako wspólnoty. Jest wyobrażona nie w tym sensie, że jest nieprawdziwa, ale w tym znaczeniu, że w umysłach członków wspólnoty wytworzone zostają wzajemne więzi[6].
Według Gellnera, naród może powstać dopiero w wielkich społecznościach, będących pośrednimi produktami industrializmu.
Największa udokumentowana intensyfikacja tradycji wynalezionych przypada na XIX wiek, natomiast narodowy charakter państw na terenie Europy przypada na XVIII/XIX wiek, jako następstwo zapoczątkowanej wtedy rewolucji przemysłowej i rewolucji francuskiej z lat 1789–1799[7].
Przykład narodu norweskiego
[edytuj | edytuj kod]Przykładem nacjonalizmu zbudowanego na tradycjach wynalezionych jest nacjonalizm norweski zapoczątkowany w XIX wieku. W tamtym czasie Norwegia znajdowała się w unii ze Szwecją. Wzrost liczby wykształconych Norwegów, którzy posiadali liczne skupiska w większych miastach, sprawił, że zaczęli wzorować się innymi ruchami narodowotwórczymi w ówczesnej Europie. Przez narastającą potrzebę posiadania własnego państwa zaczęli podróżować do odległych wsi i przenosić spisane tam tradycje do miast. Następnie demonstrowali je jako szczególnie norweskie i przedstawiali je jako trzon kultury norweskiego ludu. W ten sposób wytworzyła się symbolika narodowa, która kładła nacisk na wartości życia wiejskiego. W tym samym czasie wytworzono historiografię narodu norweskiego, która proklamowała ciągłość północnego imperium z czasów wikingów z X wieku[7]. Wpisuje się to w koncepcję Hobsbawma, który twierdzi, że: Historia, która staje się zasobem wiedzy czy ideologii narodu, państwa lub ruchu, nie jest tożsama z tą, która rzeczywiście trwa w pamięci ludzi, lecz czymś co zostało wyselekcjonowanie, spisane, zobrazowane, spopularyzowane i zinstytucjonalizowane przez ludzi[8].
W Norwegii stworzono również narodową literaturę i sztukę. Język narodowy powstał na podstawie zunifikowanych wiejskich dialektów, najbardziej różniących się od powszechnie używanego duńskiego. Tradycje wynalezione oraz zmodyfikowana kultura norweskich chłopów stworzyły iluzję, że Norwegia jest o wiele starszym krajem, niż w rzeczywistości była. Jednocześnie stały się argumentem za niepodległością państwa oraz umożliwiały wyrażenie odrębności Norwegów od Duńczyków i Szwedów[7].
Przykłady tradycji wynalezionej na świecie
[edytuj | edytuj kod]Szkocja
[edytuj | edytuj kod]Przykładem tradycji wynalezionych jest kultura górali szkockich. Highlands były bardziej kulturowo i genetycznie spokrewnione z Irlandią, a nawet istniała między nimi silna spójność polityczna. Na przełomie XVIII i XIX wieku stworzono osobną góralską tradycję, wykazującą irlandzkie pochodzenie grup etnicznych zamieszkujące owe tereny, a następnie rozprzestrzeniono ją na teren całej Szkocji. Ponownie napisano nową historiografię szkocką, ukazującą celtycką Szkocję jako ojczyznę i źródło kultury Highlands[9].
Wytworzone tradycję w ramach mitu Highland były reakcją na unię Szkocji z Anglią w 1707 roku i jej późniejsze skutki. Od tego czasu wykreowany obraz kultury wpływa na wizerunek całej Szkocji[10]. Najbardziej charakterystyczne elementy stroju narodowego nie były oryginalnymi strojami górali, którzy pierwotnie nosili ubrania typowo irlandzkie, które zostały zakazane w 1745 roku. Kilt został stworzony w XVIII wieku przez pochodzącego z Lancashire w Anglii kwakra Thomasa Rawlisona, natomiast jego wzory nie odwołują się do klanowego pochodzenia, jak w oficjalnych podaniach, lecz pozycji społecznej[11].
Indie
[edytuj | edytuj kod]Temat tradycji wynalezionych jest ściśle związany z kolonializmem. Szczególnie dobrze opisanym przypadkiem jest wykreowanie symboli władzy w skolonizowanych przez Wielką Brytanię Indiach w epoce wiktoriańskiej. W tym okresie działania polityczne Brytyjczyków miały na celu wykorzenienie poczucia przynależności do niegdyś istniejącego na terenie Indii Państwa Wielkich Mogołów oraz przekształcenia jego pozostałości kulturowych na korzyść brytyjskiej monarchii[12].
Jednym z najważniejszych zwyczajów na dworze Wielkich Mogołów był Dabar, czyli akt inkorporacji, polegający na nadaniu tytułów Hindusom oraz wiążących się z nimi przywilejami przez ówczesnego władcę. W XIX wieku Brytyjczycy postawili kolonialnych urzędników w roli owych dawnych władców, wpisując się w dawny autorytet. Rytuał mający dla ludności rdzennej wielkie symboliczne znaczenie, w kodzie kulturowym Brytyjczyków był jedynie ekonomiczną transakcją i traktowany był jako forma przekupstwa[13].
Rytuały mogolskie w praktyce niemal nie zmieniły się, lecz zmianom uległo ich znaczenie i funkcja. Tradycje i rytuały, które pod poprzednimi rządami, miały znaczenie inkorporacyjne i spełniały zadanie pogłębiania więzi między urzędnikiem lub wspólnikiem a władcą, podczas okresu kolonii brytyjskiej, owe praktyki przekształciły się w celebrowanie podległości imperium kolonialnemu. Wykorzystanie dawnych wzorców umożliwiło zawieranie umów o cechach kontraktu między brytyjskim urzędnikiem a tutejszym poddanym[14].
Sprzeczności zawarte w konstytucji oraz wybuch powstania w 1857 roku doprowadziły do desakralizacji osoby cesarza oraz skutkowały nasileniem się wprowadzania tradycji i obrządków typowo europejskich[15].
Dodatkowo wielkie znaczenie kulturowe miało odgórne przeniesienie ważnych uroczystości i dyplomacji z Kalkuty – miejsca o symbolicznym znaczeniu do zdesakralizowanego Delhi, która była starą stolicą Wielkich Mogołów, gdyż Brytyjczycy budowali wizerunek królowej jako zwierzchniczki ich tronu i dorobku[12].
Przykłady tradycji wynalezionej w Polsce
[edytuj | edytuj kod]Wiele tradycji wynalezionych oraz przekształconych można znaleźć w Polsce. Najwięcej z nich powstało w okresie Polski Rzeczypospolitej Ludowej, a najstarsze można doszukać się w przekształcaniu tradycji pogańskich na te o charakterze chrześcijańskim, które funkcjonują powszechnie do dzisiaj.
Jednym z przykładów wykreowania tradycji jest barbórka, a raczej jej obecny charakter. Kiedyś czwartego grudnia obchodzono kameralnie w rodzinnym gronie, a jego charakter był przede wszystkim religijny. Natomiast huczne obchody i poprzedzające te tzw. Karczmy piwne, pojawiły się dopiero w latach 80. XX wieku. Ówczesne władze, tworząc nowe tradycje o świeckim i komercyjnym charakterze, chciały zmniejszyć ich religijny charakter[16].
Innym przykładem jest haft krajeński, którego rekonstrukcja ikonograficzna została stworzona na podstawie trzech pozostałości po eksponatach haftu złotowskiego. W latach 80. XX wieku wzory z obiektów zostały przeniesione na tereny, na których one nigdy nie występowały, w ramach rozpowszechnianego wtedy haftu krajeńskiego przez muzeolog i etnograf Halinę Mikułowską[17].
Mnogość zjawisk tradycji wynalezionej można również odnaleźć w narodowych stylach architektonicznych. Przykładem wywodzącym się z polskiego kręgu kulturowego jest styl zakopiański, wprowadzony przez Stanisława Witkiewicza w latach 90. XIX wieku[18]. Budowle wznoszone w stylu narodowym miały tworzyć jednolitą przestrzeń nasyconą pierwiastkami narodowymi[19].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Eric Hobsbawm. Terence Ranger (red.), Tradycja Wynaleziona., Kraków 2008.
- ↑ E. Hobsbawm , Wprowadzenie. Wynajdywanie tradycji., [w:] E. Hobsbawm, T. Ranger. (red.), Tradycja wynaleziona, Kraków 2008, s. 10 .
- ↑ B. Anderson, Wspólnoty wyobrażone. Rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu (tłum. S. Amsterdamski), Kraków 1997.
- ↑ E. Hobsbawm. , Wprowadzenie. Wynajdywanie tradycji., [w:] E. Hobsbawm, T. Ranger. (red.), Tradycja Wynaleziona, Kraków 2008, s. 17 .
- ↑ E. A. Gellner, Narody i nacjonalizm, Warszawa 2013.
- ↑ B. Anderson, Wspólnoty wyobrażone. Rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu. (tłum. S. Amsterdamski), Kraków 1997, s. 20.
- ↑ a b c T. H. Eriksen, Małe miejsca, wielkie sprawy. Wprowadzenie do antropologii społecznej i kulturowej, Warszawa 2009, s. 286.
- ↑ E. Hobsbawm , Wprowadzenie. Wynajdywanie tradycji., [w:] E. Hobsbawm, T. Ranger, Tradycja wynaleziona., Kraków 2008, s. 20 .
- ↑ H. Trevor-Roper, Góralska Tradycja Szkocji., w: Tradycja wynaleziona., red. E. Hobsbawm, T. Ranger (tłum. M. Godyń, F. Godyń), Kraków 2008.
- ↑ M. Sievers (2007). The Highland Myth as an Invented Tradition of 18th and 19th Century and Its Significance for the Image of Scotland. GRIN Verlag. ISBN 3-638-81651-6. s. 22–25.
- ↑ H. Trevor-Roper, Góralska Tradycja Szkocji., w: Tradycja wynaleziona., red. E. Hobsbawm, T. Ranger (tłum. M. Godyń, F. Godyń), Kraków 2008, s. 25–33.
- ↑ a b B. S. Cohn, Formy i symbole władzy zwierzchniej w wiktoriańskich Indiach., w: Tradycja wynaleziona., red. E. Hobsbawm, T. Ranger (tłum. M. Godyń, F. Godyń), Kraków 2008.
- ↑ B. S. Cohn, Formy i symbole władzy zwierzchniej w wiktoriańskich Indiach, w: Tradycja wynaleziona, red. E. Hobsbawm, T. Ranger (tłum. M. Godyń, F. Godyń), Kraków 2008, s. 179–181.
- ↑ B. S. Cohn, Formy i symbole władzy zwierzchniej w wiktoriańskich Indiach, w: Tradycja wynaleziona, red. E. Hobsbawm, T. Ranger (tłum. M. Godyń, F. Godyń), Kraków 2008, s. 183.
- ↑ B. S. Cohn, Formy i symbole władzy zwierzchniej w wiktoriańskich Indiach., w: Tradycja wynaleziona., red. E. Hobsbawm, T. Ranger (tłum. M. Godyń, F. Godyń), Kraków 2008, s. 183–185.
- ↑ Beata Piecha-von Schagen, Wolę Barbórkę od Dnia Górnika, w: Gazeta Wyborcza, Magazyn Katowice, 4 grudnia 2015, s. 6.
- ↑ D. Angutek. Tradycje wytworzone rodzącej się ponowoczesności w Polsce., Bydgoszcz 2018, s. 37–39.
- ↑ K. Kwiatkowski, Style narodowe – architektura między apoteozą narodu a akceptacją współistnienia wspólnoty narodów, „Przestrzeń Urbanistyka Architektura”, nr 1/2020, s. 77–85.
- ↑ K. Kwiatkowski , Style narodowe – architektura między apoteozą narodu a akceptacją współistnienia wspólnoty narodów., „Przestrzeń Urbanistyka Architektura.” (nr.1), Kraków 2020, s. 78 .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Anderson B. (1997). Wspólnoty wyobrażone. Rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu. Znak, Kraków.
- Angutek D. (2018). Tradycje wytworzone rodzącej się ponowoczesności w Polsce. Oficyna Wydawnicza Epigram, Bydgoszcz.
- Eriksen T.H. (2009). Małe miejsca, wielkie sprawy Wprowadzenie do antropologii społecznej i kulturowej. Oficyna Wydawnicza VOLUMEN, Warszawa.
- Gellner E.A. (2013). Narody i nacjonalizm. Difin, Warszawa. ISBN 978-83-7641-047-0.
- Hobsbawm E., Ranger T. (red.). (2008). Tradycje Wynalezione. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
- Kwiatkowski K. (2020). Style narodowe – architektura między apoteozą narodu a akceptacją współistnienia wspólnoty narodów, Przestrzeń Urbanistyka Architektura, nr 1, s. 77–86.
- Sievers M., M. Sievers. (2007). The Highland Myth as an Invented Tradition of 18th and 19th Century and Its Significance for the Image of Scotland. GRIN Verlag, Munich. ISBN 3-638-81651-6.