Ogof
 | |
| Math | tirffurf, subterranea, cavity  |
|---|---|
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
.jpg?lang=cy)
Gwagle naturiol o dan ddaear yw ogof. Gellir ffurfio ar yr un pryd fel y creigiau o'u gwmpas, er enghraifft mewn lafa. Mae llawer o ogofâu felly ar ynysoedd Hawaii.
Beth bynnag, ffurfiwyd mwyafrif o ogofâu ar ôl ffurfiad y creigiau, trwy doddiad y creigiau neu trwy erydiad. A mae rhai yn ffurfio ar arfordir y môr, trwy weithrediad y tonnau. Mae'r rheini yn eithaf bychain.
Toddiad cerrig mae'n digwydd i galchfaen yn bennaf, ond mae'na nifer o enghraifftiau toddiad cerrig mewn defnydd fel sialc, dolomit, marmor, iâ, gwenithfaen, halen, lafa a gypswm. Fel arfer, mae carst yn ffurfio ar yr yn pryd fel ogof. Mae'r calchfaen yn toddi oherwydd glaw a dŵr daear sydd yn cynnwys CO2 (asid carbonig) ac asidau naturiol eraill. Mewn llawer ogofâu calchfaen mae stalagtitau a stalagmitau, yn aml yn creu tirlun danddaearol trawiadol.
Ogofâu Cymru
[golygu | golygu cod]Ceir rhestr lawn o ogofâu yng Nghymru ar wefan Capra Archifwyd 2010-10-26 yn y Peiriant Wayback. Dyma restr o'r ogofâu hynny sydd wedi'u cofrestru gan Cadw:
- Ogof Arian, Moelfre, Ynys Môn. SH485881
- Ogof Pant-y-Wennol, Llandudno, Conwy. SH808816
- Ogofâu Kendrick, Llandudno, Sir Conwy. SH779828
- Ogof Tan-y-Bryn, Llandudno, Sir Conwy. SH799816
- Ogofâu Cefn Meiriadog, Cefn Meiriadog, Sir Ddinbych.SJ020705
- Ogof Bontnewydd, Cefn Meiriadog, Sir Ddinbych. SJ015710
- Ogof Llandegla, Llandegla, Sir Ddinbych. SJ187536
- Ogofâu'r Gop, Trelawnyd a Gwaenysgor, Sir y Fflint. SJ086800
- Ffynnon Beuno, Tremeirchion, Sir Ddinbych. SJ085724
- Ogof Cae Gwyn, Tremeirchion, Sir Ddinbych. SJ085724
- Ogof Llangynydd, Llangynydd, Abertawe. SS405929
- Ogof Lledrid, Llanilltud Gŵyr, Abertawe. SS531909
- Ogof Cat Hole, Llanilltud Gŵyr, Abertawe. SS537900
- Ogof Porth Einion, Porth Einion, Abertawe. SS451850
- Ogof y Pebyll, Pencoed, Pen-y-bont ar Ogwr. SS951807
- Ogof Paviland, Rhosili, Abertawe. SS437859
- Ogof San Pedr, Cas-gwent, Sir Fynwy. ST538927
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]- Agen Allwedd, Bannau Brycheiniog
- Ogof Craig a Ffynnon, Bannau Brycheiniog
- Ogof Daren Cilau, Bannau Brycheiniog
- Ogof Draenen, Bannau Brycheiniog
- Ogof Ffynnon Ddu, Bannau Brycheiniog