Đây là một bài viết cơ bản. Nhấn vào đây để biết thêm thông tin.

Lịch

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Bước tới điều hướng Bước tới tìm kiếm

<< Tháng 9 năm 2024 >>
CN T2 T3 T4 T5 T6 T7
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30
Phân loại
Dùng rộng rãi
Dùng hạn hẹp
Các kiểu lịch
Các biến thể của Cơ đốc giáo
Lịch sử
Theo chuyên ngành
Đề xuất
Hư cấu
Trưng bày
và
ứng dụng
Đặt tên năm
và đánh số 		Thuật ngữ
Hệ thống
Danh sách List of calendars
Thể loại Thể loại

Lịch là một hệ thống để đặt tên cho các chu kỳ thời gian, thông thường là theo các ngày. Các tên gọi này được biết đến như là tên của ngày tháng cụ thể nào đó trong từng loại lịch (ví dụ ngày 2 tháng 6 năm 2005). Các ngày tháng cụ thể có thể dựa trên sự chuyển động thấy được của các thiên thể. Lịch cũng là một thiết bị vật lý (thông thường là trên giấy) để minh họa cho hệ thống (ví dụ- lịch để bàn) – và đây cũng là cách hiểu thông dụng nhất của từ lịch.

Các khoảng thời gian trong lịch, chẳng hạn như năm và tháng, thường được căn chỉnh với chu kỳ của mặt trời hoặc mặt trăng.[1][2][3] Trước khi có các công nghệ hiện đại, lịch âm dương là loại lịch phổ biến nhất. Lịch này dựa vào chu kỳ của mặt trăng nhưng thỉnh thoảng thêm một tháng nhuận để vẫn đồng bộ với năm mặt trời.

Lịch sử

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Lịch sử của lịch
Điểm phân nhìn từ lịch thiên văn ở Pizzo Vento tại Fondachelli Fantina, Sicily

Mặt Trời và Mặt Trăng cung cấp những sự kiện tự nhiên đáng chú ý và lặp đi lặp lại đều đặn, rất hữu ích cho việc đo thời gian. Trong các xã hội xưa, người ta thường dùng chu kỳ mặt trăng và năm làm đơn vị đo thời gian. Tuy nhiên, lịch La Mã vẫn giữ lại những phần còn sót lại của một năm mặt trời gồm 10 tháng từ thời kỳ trước Etruria.[4]

Những lịch đầu tiên được ghi chép, dựa vào sự phát triển của chữ viết ở Cận Đông cổ đại, bao gồm các lịch Ai Cập cổ đại và Sumer cổ đại.[5]

Trong thời kỳ Vệ Đà, Ấn Độ phát triển các phương pháp đo thời gian và lịch cho các nghi lễ Vedic.[6] Yukio Ohashi cho rằng lịch Vedanga ở Ấn Độ cổ đại dựa trên nghiên cứu thiên văn trong thời kỳ Vedic và không bắt nguồn từ các nền văn hóa khác.[7]

Nhiều hệ thống lịch ở Gần Đông cổ đại dựa vào lịch Babylon từ Thời đại sắt.[8] Hệ thống lịch này đã ảnh hưởng đến lịch của Đế chế Ba Tư, từ đó phát sinh lịch Zoroastrian và lịch Hebrew.[9][10]

Nhiều lịch Hy Lạp phát triển ở Hy Lạp cổ đại, và trong thời kỳ Hy Lạp Hellenistic đã dẫn đến sự ra đời của lịch La Mã cổ đại và các lịch Hindu.[11]

Các lịch cổ đại thường là lịch âm dương. Chúng điều chỉnh năm mặt trời và năm mặt trăng bằng cách thêm các tháng nhuận. Phương pháp này chủ yếu dựa vào quan sát, nhưng cũng có những nỗ lực sớm để mô hình hóa việc thêm tháng nhuận theo thuật toán, như trong lịch Coligny còn sót lại từ thế kỷ 2.

Lịch La Mã đã được Julius Caesar cải cách vào năm 46 TCN.[12] Lịch "Julian" của ông không còn dựa vào quan sát mặt trăng mới mà theo thuật toán thêm ngày nhuận mỗi bốn năm. Điều này làm tách biệt tháng khỏi chu kỳ mặt trăng. Lịch Gregorian, ra đời năm 1582, đã điều chỉnh hầu hết sự khác biệt còn lại giữa lịch Julian và năm mặt trời.

Lịch Hồi giáo dựa vào việc cấm thêm tháng nhuận (nasi') theo lệnh của Muhammad, được ghi nhận trong một bài thuyết giảng vào ngày 9 Dhu al-Hijjah năm AH 10 (ngày Julian: 6 tháng 3 năm 632). Lịch này dựa trên quan sát mặt trăng và có sự thay đổi theo các mùa của năm mặt trời.

Nhiều đề xuất hiện đại cho việc cải cách lịch hiện tại bao gồm Lịch Thế giới, Lịch Cố định Quốc tế, Lịch Holocene, và Lịch Hanke–Henry. Những ý tưởng này thỉnh thoảng xuất hiện, nhưng chưa được áp dụng rộng rãi do sự mất liên tục và sự xáo trộn lớn cần có để thực hiện chúng, cũng như ảnh hưởng của chúng đến các chu kỳ hoạt động tôn giáo.

Các hệ thống lịch

[sửa | sửa mã nguồn]
Lịch tổng hợp, kết hợp nhiều loại lịch khác nhau

Hệ thống lịch đầy đủ cung cấp một ngày lịch riêng cho mỗi ngày trong năm.[13][14] Do đó, chu kỳ tuần không phải là một hệ thống lịch đầy đủ;[15] và việc chỉ định ngày trong năm mà không có hệ thống xác định các năm cũng không đủ.

Hệ thống lịch đơn giản nhất chỉ đếm thời gian từ một ngày gốc.[16] Ví dụ như ngày Julian hoặc Thời gian Unix. Sự thay đổi chỉ nằm ở ngày gốc, có thể chọn ngày gần hơn trong quá khứ để số liệu nhỏ hơn. Tính toán trong các hệ thống này chỉ cần cộng và trừ.

Các lịch khác có một hoặc nhiều đơn vị thời gian lớn hơn.

Lịch với một cấp chu kỳ:

  • tuần và ngày trong tuần – hệ thống này (không có năm, số tuần cứ tăng lên) ít phổ biến
  • năm và ngày thứ tự trong năm, ví dụ như hệ thống ngày thứ tự ISO 8601

Lịch với hai cấp chu kỳ:

Các chu kỳ có thể đồng bộ với các hiện tượng định kỳ:

Mặt Trời và Mặt Trăng, trong Schedel's Nuremberg Chronicle, 1493
  • Lịch âm đồng bộ với chuyển động của Mặt Trăng (giai đoạn mặt trăng); ví dụ như lịch Hồi giáo.
  • Lịch mặt trời dựa trên các thay đổi theo mùa đồng bộ với chuyển động rõ rệt của Mặt Trời; ví dụ như lịch Ba Tư.
  • Lịch âm-dương kết hợp cả cách tính mặt trời và mặt trăng; ví dụ như lịch truyền thống Trung Quốc, lịch Hindu ở Ấn Độ và Nepal, và lịch Hebrew.
  • Chu kỳ tuần không đồng bộ với bất kỳ hiện tượng bên ngoài nào (dù có thể bắt nguồn từ các giai đoạn mặt trăng và bắt đầu lại mỗi tháng).

Rất thường thấy, một lịch bao gồm nhiều loại chu kỳ hoặc kết hợp cả yếu tố chu kỳ và không chu kỳ.

Hầu hết các lịch tích hợp các chu kỳ phức tạp hơn. Ví dụ, hầu hết các lịch theo dõi các năm, tháng, tuần và ngày. Tuần bảy ngày gần như phổ biến toàn cầu, mặc dù mức độ sử dụng có thể khác nhau. Chu kỳ này đã tồn tại liên tục hàng thiên niên kỷ.

Dương lịch

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Lịch dương

Lịch dương xác định một ngày cho mỗi ngày mặt trời.[17] Một ngày có thể là khoảng thời gian từ bình minh đến hoàng hôn, sau đó là đêm, hoặc khoảng thời gian giữa hai lần mặt trời lặn.[18][19] Độ dài của khoảng thời gian giữa hai sự kiện liên tiếp có thể thay đổi nhẹ trong suốt năm hoặc tính trung bình thành một ngày mặt trời trung bình. Các loại lịch khác cũng có thể dựa vào ngày mặt trời.

Người Ai Cập có lẽ là những người đầu tiên phát triển lịch dương.[20] Họ chọn điểm cố định là sự xuất hiện hàng năm của Ngôi sao Chó—Sirius, hay Sothis—trên bầu trời phía đông, trùng với hiện tượng lũ lụt hàng năm của sông Nile.[21][22][23] Họ xây dựng lịch với 365 ngày, chia thành 12 tháng mỗi tháng 30 ngày và thêm 5 ngày vào cuối năm. Tuy nhiên, không tính thêm thời gian dư mỗi năm dẫn đến việc lịch dần trở nên không chính xác.[24]

Âm lịch

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Lịch âm

Không phải tất cả các lịch đều dựa vào năm dương. Lịch âm sử dụng chu kỳ giai đoạn mặt trăng để đánh số các ngày. Vì độ dài của tháng âm không phải là phân số chính xác của độ dài năm nhiệt đới, một lịch hoàn toàn âm sẽ nhanh chóng lệch so với các mùa, điều này không thay đổi nhiều gần xích đạo. Tuy nhiên, lịch âm vẫn giữ sự nhất quán với các hiện tượng khác, đặc biệt là thủy triều. Ví dụ điển hình là lịch Hồi giáo. Alexander Marshack, trong một cách giải thích gây tranh cãi,[25] tin rằng các dấu hiệu trên một thanh xương (k. 25,000 BC) đại diện cho lịch âm. Các xương được đánh dấu khác cũng có thể chỉ thị lịch âm. Tương tự, Michael Rappenglueck cho rằng các dấu hiệu trên một bức tranh trong hang động có tuổi 15,000 năm đại diện cho lịch âm.[26]

Âm dương lịch

[sửa | sửa mã nguồn]

Âm dương lịch là một lịch âm có điều chỉnh bằng cách thêm một tháng phụ khi cần thiết để căn chỉnh các tháng với các mùa. Các ví dụ nổi bật bao gồm lịch Hindu và lịch Phật giáo phổ biến ở Nam Á và Đông Nam Á. Một ví dụ khác là lịch Hebrew, sử dụng chu kỳ 19 năm.

Các phân chia trong lịch

[sửa | sửa mã nguồn]

Gần như mọi loại lịch đều nhóm một số các ngày kế tiếp nhau thành "tháng" và các tháng thành "năm". Trong dương lịch, năm xấp xỉ bằng năm chí tuyến Trái Đất (là khoảng thời gian Trái Đất cần để thực hiện đủ một chu kỳ các mùa), thông thường được sử dụng để làm thuận tiện cho việc lập kế hoạch của các hoạt động sản xuất trong nông nghiệp. Trong âm lịch, tháng có độ dài xấp xỉ một chu kỳ của Mặt Trăng.

Các ngày kế tiếp nhau có thể được nhóm thành các chu kỳ khác, chẳng hạn như tuần.

Vì số lượng ngày trong năm chí tuyến không phải là một số nguyên, dương lịch phải có số lượng ngày khác nhau tùy theo từng năm. Điều này có thể thực hiện được với năm nhuận. Điều tương tự cũng diễn ra với tháng của âm lịch hay của âm dương lịch. Tất cả những cái này được gọi chung là nhuận.

Các nền văn hóa có thể định nghĩa các đơn vị thời gian khác, chẳng hạn như tuần hay quý, để phục vụ cho mục đích lập biểu thời gian để điều chỉnh các hoạt động cơ bản mà trong trường hợp đó tháng hay năm không phù hợp cho lắm.

Các loại khác

[sửa | sửa mã nguồn]

Lịch toán học và thiên văn

[sửa | sửa mã nguồn]
Lịch của Qahal, năm 5591 (1831)

Lịch thiên văn dựa vào việc quan sát liên tục. Ví dụ tiêu biểu là lịch Hồi giáo và lịch Do Thái vào thời kỳ Ngôi đền thứ hai . Loại lịch này còn gọi là lịch dựa trên quan sát. Ưu điểm chính là sự chính xác tuyệt đối và không thay đổi. Nhược điểm là khó xác định ngày cụ thể.

Lịch toán học dựa vào các quy tắc cố định. Ví dụ là lịch Do Thái hiện tại. Loại lịch này còn gọi là lịch dựa trên quy tắc. Ưu điểm là dễ tính toán ngày cụ thể. Nhược điểm là độ chính xác không hoàn hảo. Dù lịch rất chính xác, độ chính xác có thể giảm dần theo thời gian vì sự thay đổi trong chuyển động của Trái đất. Điều này khiến một lịch toán học chỉ có thể giữ độ chính xác trong vài nghìn năm. Sau đó, cần điều chỉnh các quy tắc dựa trên các quan sát mới.

Các biến thể khác

[sửa | sửa mã nguồn]

Lịch La Mã cổ đại, được tạo ra dưới triều đại Romulus, gộp 61 ngày của mùa đông thành một khoảng thời gian gọi là "mùa đông."[27] Sau này, khoảng thời gian này chia thành tháng Một và tháng Hai. Sau nhiều thay đổi, trong đó có việc tạo ra lịch Julian, lịch này đã phát triển thành lịch Gregorian hiện đại, được giới thiệu vào những năm 1570.[28][29]

Sử dụng

[sửa | sửa mã nguồn]
Hiện trạng sử dụng các loại lịch dân sự trên thế giới. Một số quốc gia còn sử dụng thêm lịch khác không được liệt kê ở đây để xác định ngày lễ và các truyền thống khác, chẳng hạn như lịch Trung Quốc hoặc lịch Hồi giáo.

Lịch chủ yếu dùng để xác định các ngày. Nó giúp biết về sự kiện sắp tới hoặc đồng ý về một sự kiện trong tương lai, và ghi lại những gì đã xảy ra. Các ngày có thể quan trọng vì lý do nông nghiệp, dân sự, tôn giáo hoặc xã hội. Ví dụ, lịch giúp xác định thời điểm bắt đầu trồng trọt hoặc thu hoạch, các ngày lễ tôn giáo hoặc ngày lễ dân sự, thời điểm bắt đầu và kết thúc các kỳ kế toán của doanh nghiệp, và những ngày có ý nghĩa pháp lý như ngày nộp thuế hoặc hết hạn hợp đồng. Ngoài ra, lịch còn cung cấp thông tin khác như mùa trong năm.

Lịch còn đóng vai trò trong hệ thống đo thời gian đầy đủ. Ngày và giờ cùng xác định một khoảnh khắc trong thời gian. Trong thế giới hiện đại, các thiết bị đo thời gian có thể hiển thị giờ, ngày và ngày trong tuần. Một số thiết bị còn cho biết cả giai đoạn mặt trăng.

Lịch Gregorian

[sửa | sửa mã nguồn]

Lịch Gregorian là tiêu chuẩn quốc tế de facto và được sử dụng gần như khắp nơi trên thế giới cho các mục đích dân sự. Phần lớn sử dụng của lịch này liên quan đến chu kỳ các ngày nhuận trong chu kỳ 400 năm, giúp điều chỉnh năm đồng nhất với năm mặt trời.[30] Có phần liên quan đến mặt trăng, gần giống với vị trí của mặt trăng trong suốt năm, và được sử dụng trong Tính toán ngày lễ Phục sinh.[31] Mỗi năm Gregorian có 365 hoặc 366 ngày với ngày nhuận thêm vào ngày 29 tháng Hai. Trung bình mỗi năm Gregorian có 365.2425 ngày, so với năm mặt trời là 365.2422 ngày.[32]

Lịch Gregorian ra đời vào năm 1582 như một cải tiến của lịch Julian, đã sử dụng suốt thời kỳ Trung cổ ở châu Âu, với sự điều chỉnh 0.002% về độ dài năm.[30] Trong thời kỳ hiện đại sớm, sự áp dụng chủ yếu giới hạn ở các quốc gia Công giáo. Đến thế kỷ 19, lịch này đã được áp dụng rộng rãi vì tiện lợi trong thương mại quốc tế. Quốc gia châu Âu cuối cùng áp dụng lịch này là Hy Lạp vào năm 1923.[33]

Epoch của lịch trong lịch Gregorian kế thừa từ quy ước thời Trung cổ do Dionysius Exiguus thiết lập và liên quan đến lịch Julian. Số năm thường ghi là AD (cho Anno Domini) hoặc CE (cho Common Era hoặc Christian Era).[34]

Tôn giáo

[sửa | sửa mã nguồn]
Lịch Hindu (pancanga) năm 1871/2 từ Rajasthan (Thư viện Quốc hội Mỹ, Phòng Châu Á)

Trước khi có các lịch hiện đại, lịch chủ yếu dùng để theo dõi năm phụng vụ và các ngày lễ tôn giáo.

Lịch Gregorian, mặc dù phát triển để tính ngày Phục sinh, hiện được sử dụng rộng rãi cho các mục đích dân sự. Tuy nhiên, ngoài lịch Gregorian, nhiều lịch khác vẫn được sử dụng cho các mục đích tôn giáo.

Các lịch phụng vụ Kitô giáo phương Tây dựa vào chu kỳ Nghi thức La Mã trong Giáo hội Công giáo. Những lịch này thường chia thành các mùa phụng vụ như Mùa Vọng, Giáng Sinh, Thời gian thường (Thời gian sau Lễ Hiển Linh), Mùa Chay, Lễ Phục Sinh, và Thời gian thường (Thời gian sau Lễ Ngũ Tuần). Một số lịch Kitô giáo không có Thời gian thường và mỗi ngày thuộc về một mùa cụ thể.

Giáo hội Chính thống Đông phương dùng hai loại lịch phụng vụ: lịch Julian (gọi là Lịch Cổ) và lịch Julian Revised (gọi là Lịch Mới). Lịch Julian Revised gần giống với lịch Gregorian, nhưng có điểm khác là các năm chia hết cho 100 không phải là năm nhuận, trừ những năm có số dư 200 hoặc 600 khi chia cho 900, ví dụ năm 2000 và 2400.[35]Bản mẫu:Discuss

Lịch Hồi giáo hoặc lịch Hijri là lịch âm, có 12 tháng âm trong năm, kéo dài 354 hoặc 355 ngày. Lịch này dùng để xác định các sự kiện ở các quốc gia Hồi giáo và giúp người Hồi giáo chọn ngày tổ chức các ngày lễ và lễ hội Hồi giáo. Mốc thời gian của lịch này là Hijra (năm 622 SC). Lịch này có sự lệch khoảng 11 đến 12 ngày mỗi năm, nên mỗi 33 năm Hồi giáo thì các mùa lại lặp lại.

Nhiều loại lịch Hindu vẫn được sử dụng ở Ấn Độ, bao gồm các lịch như lịch Nepal, lịch Bengali, lịch Malayalam, lịch Tamil, Vikrama Samvat ở miền Bắc Ấn Độ và lịch Shalivahana ở các bang Deccan.

Lịch Phật giáo và các lịch âm dương truyền thống của Campuchia, Lào, Myanmar, Sri Lanka và Thái Lan cũng dựa trên phiên bản cũ của lịch Hindu.

Hầu hết các lịch Hindu kế thừa từ hệ thống đầu tiên được trình bày trong Vedanga Jyotisha của Lagadha, được chuẩn hóa trong Sūrya Siddhānta và sau đó được cải cách bởi các nhà thiên văn học như Āryabhaṭa (năm 499 SC), Varāhamihira (thế kỷ 6) và Bhāskara II (thế kỷ 12).

Lịch Do Thái được người Do Thái sử dụng cho các hoạt động tôn giáo và văn hóa. Lịch này cũng ảnh hưởng đến các vấn đề dân sự ở Israel (như ngày lễ quốc gia) và có thể dùng trong các giao dịch kinh doanh (như ghi ngày trên séc).[36]

Các tín đồ Tôn giáo Bahá'í sử dụng lịch Bahá'í. Lịch Bahá'í, còn gọi là Lịch Badi, được thiết lập lần đầu bởi Bab trong Kitab-i-Asma. Đây là lịch dương và bao gồm 19 tháng, mỗi tháng có mười chín ngày.

Quốc gia

[sửa | sửa mã nguồn]

Các lịch Trung Quốc, Do Thái, Hindu và Julian được sử dụng rộng rãi cho các mục đích tôn giáo và xã hội.

Lịch Iranian (Persian) được sử dụng ở Iran và một số khu vực ở Afghanistan. Lịch Assyrian được cộng đồng Assyrian ở Trung Đông (chủ yếu ở Iraq, Syria, Thổ Nhĩ Kỳ và Iran) và kiều bào sử dụng. Năm đầu tiên của lịch này cách chính xác 4750 năm so với sự bắt đầu của lịch Gregorian. Lịch Ethiopian hoặc lịch Ethiopic là lịch chính ở Ethiopia và Eritrea. Lịch Oromo cũng được sử dụng ở một số khu vực. Ở Somalia, lịch Somali tồn tại cùng với lịch Gregorian và lịch Hồi giáo. Ở Thái Lan, nơi sử dụng lịch mặt trời Thái Lan, các tháng và ngày đã áp dụng tiêu chuẩn phương Tây, nhưng các năm vẫn dựa trên lịch Phật giáo truyền thống.

Tài chính

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Lịch tài chính
Sự thu thuế (Người thu thuế), còn gọi là Luật sư làng, của Pieter Brueghel the Younger

Lịch tài chính thường dùng để chỉ năm kế toán của chính phủ hoặc doanh nghiệp. Nó dùng cho việc lập ngân sách, quản lý tài chính và thuế. Đây là một chuỗi 12 tháng có thể bắt đầu vào bất kỳ ngày nào trong năm. Năm tài chính của chính phủ Mỹ bắt đầu vào ngày 1 tháng 10 và kết thúc vào ngày 30 tháng 9. Năm tài chính của chính phủ Ấn Độ bắt đầu vào ngày 1 tháng 4 và kết thúc vào ngày 31 tháng 3. Các doanh nghiệp truyền thống nhỏ ở Ấn Độ bắt đầu năm tài chính vào lễ Diwali và kết thúc vào ngày trước lễ Diwali năm sau.

Trong kế toán (và đặc biệt là phần mềm kế toán), lịch tài chính (như lịch 4/4/5) cố định số tuần trong mỗi tháng để dễ dàng so sánh từ tháng này sang tháng khác và từ năm này sang năm khác. Tháng Một luôn có đúng 4 tuần (từ Chủ nhật đến Thứ bảy), tháng Hai có 4 tuần, tháng Ba có 5 tuần, v.v. Lịch này thường cần thêm một tuần thứ 53 vào mỗi năm thứ 5 hoặc thứ 6. Tuần này có thể thêm vào tháng 12 hoặc không, tùy thuộc vào cách tổ chức sử dụng các ngày đó. Có một tiêu chuẩn quốc tế để thực hiện việc này (lịch ISO). Tuần ISO bắt đầu vào thứ Hai và kết thúc vào Chủ nhật. Tuần 1 luôn là tuần chứa ngày 4 tháng 1 trong lịch Gregorian.

Xem thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]
  1. ^ “Do menstrual and lunar cycles synchronize? What scientists say”. www.medicalnewstoday.com (bằng tiếng Anh). 12 tháng 2 năm 2021. Truy cập ngày 12 tháng 3 năm 2024.
  2. ^ “Introduction to Calendars”. aa.usno.navy.mil. Truy cập ngày 12 tháng 3 năm 2024.
  3. ^ “History – Ancient Egyptian Calendar” (PDF). Truy cập ngày 12 tháng 3 năm 2024.
  4. ^ "Religion in the Etruscan Period" in Roman Religion Lưu trữ 15 tháng 10 2015 tại Wayback Machine in the Encyclopædia Britannica
  5. ^ Shirley, Lawrence (11 tháng 2 năm 2009). “The Mayan and Other Ancient Calendars”. Convergence. Washington, DC. doi:10.4169/loci003264. Lưu trữ bản gốc ngày 9 tháng 4 năm 2023. Truy cập ngày 16 tháng 3 năm 2021.
  6. ^ Plofker, Kim (2009). Mathematics in India. Princeton University Press. tr. 10, 35–36, 67. ISBN 978-0-691-12067-6.
  7. ^ Andersen, Johannes (31 tháng 1 năm 1999). Highlights of Astronomy, Volume 11B: As Presented at the XXIIIrd General Assembly of the IAU, 1997 (bằng tiếng Anh). Springer Science & Business Media. tr. 719. ISBN 978-0-7923-5556-4. Lưu trữ bản gốc ngày 11 tháng 1 năm 2023. Truy cập ngày 12 tháng 3 năm 2021.
  8. ^ Civilizations of the Ancient Near East (bằng tiếng Anh). Scribner. 1995. ISBN 978-0-684-19279-6.
  9. ^ “Egyptians celebrate new Egyptian year on September 11”. EgyptToday. 12 tháng 9 năm 2021. Truy cập ngày 12 tháng 3 năm 2024.
  10. ^ Sayeed, Ahmed (10 tháng 8 năm 2019). You Must Win: The winner can create History (bằng tiếng Anh). Prowess Publishing. ISBN 978-1-5457-4730-8.
  11. ^ “Calendar - The Early Roman Calendar”. Encyclopedia Britannica (bằng tiếng Anh). 24 tháng 12 năm 2020. Lưu trữ bản gốc ngày 4 tháng 1 năm 2021. Truy cập ngày 19 tháng 1 năm 2021.
  12. ^ “The History of the Calendar”. Bản gốc lưu trữ ngày 2 tháng 12 năm 2020.
  13. ^ Onlineverdan. APTITUDE & REASONING for GATE & ESE 2020 (bằng tiếng Anh). Infinity Educations. tr. 10–6. ISBN 978-81-940294-3-4.
  14. ^ Jain, Hemant (21 tháng 1 năm 2019). RRB Junior Engineer (2019) - MATHEMATICS for 1st STAGE CBT (bằng tiếng Anh). Infinity Educations. tr. 8–5. ISBN 978-81-939356-9-9.
  15. ^ Jain, Hemant (21 tháng 1 năm 2019). RRB Junior Engineer (2019) - MATHEMATICS for 1st STAGE CBT (bằng tiếng Anh). Infinity Educations. tr. 8–5. ISBN 978-81-939356-9-9.
  16. ^ Jain, Hemant (21 tháng 1 năm 2019). RRB Junior Engineer (2019) - MATHEMATICS for 1st STAGE CBT (bằng tiếng Anh). Infinity Educations. tr. 8–6. ISBN 978-81-939356-9-9.
  17. ^ “Giới thiệu về các lịch”. aa.usno.navy.mil. Truy cập ngày 12 tháng 3 năm 2024.
  18. ^ The Jurist (bằng tiếng Anh). S. Sweet. 1861. tr. 983.
  19. ^ Oxossi, Diego de (8 tháng 7 năm 2022). Sacred Leaves: A Magical Guide to Orisha Herbal Witchcraft (bằng tiếng Anh). Llewellyn Worldwide. ISBN 978-0-7387-6721-5.
  20. ^ “Ngày dương lịch | Ai Cập cổ đại, Maya, Aztec | Britannica”. www.britannica.com (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 12 tháng 3 năm 2024.
  21. ^ The New Encyclopædia Britannica: Micropædia (bằng tiếng Anh). Encyclopædia Britannica. 1991. tr. 941. ISBN 978-0-85229-529-8.
  22. ^ Lawson, Russell M. (23 tháng 9 năm 2021). Science in the Ancient World: From Antiquity through the Middle Ages (bằng tiếng Anh). Bloomsbury Publishing USA. ISBN 979-8-216-14241-6.
  23. ^ Muntz, Charles (2 tháng 1 năm 2017). Diodorus Siculus and the World of the Late Roman Republic (bằng tiếng Anh). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-064901-2.
  24. ^ “Lịch dương | niên đại | Britannica”.
  25. ^ James Elkins, Những văn bản đẹp, khô, và xa xôi của chúng tôi (1998) 63ff.
  26. ^ “Lịch âm cổ nhất được xác định”. BBC News. 16 tháng 10 năm 2000. Lưu trữ bản gốc ngày 11 tháng 2 năm 2021. Truy cập ngày 14 tháng 3 năm 2013.
  27. ^ Jones, Derek (8 tháng 3 năm 2018). “Roman Calendar”. editions.covecollective.org (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 18 tháng 3 năm 2024.
  28. ^ “Who Decided January 1st Is the New Year?”. TIME (bằng tiếng Anh). 29 tháng 12 năm 2023. Truy cập ngày 18 tháng 3 năm 2024.
  29. ^ Kelechava, Brad (11 tháng 2 năm 2016). “History of the Standard Gregorian Calendar”. The ANSI Blog (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 18 tháng 3 năm 2024.
  30. ^ a b Blackburn & Holford-Strevens 2003, tr. 682–683.
  31. ^ Blackburn & Holford-Strevens 2003, tr. 817–820.
  32. ^ Dershowitz & Reingold 2008, tr. 47, 187.
  33. ^ Blackburn & Holford-Strevens 2003, tr. 682–689.
  34. ^ Blackburn & Holford-Strevens 2003, Chapter: "Christian Chronology".
  35. ^ “Lịch Julian Revised”. www.timeanddate.com (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 5 tháng 6 năm 2024.
  36. ^ “Về lịch Do Thái | Thư viện Đại học Yale”. web.library.yale.edu. Truy cập ngày 18 tháng 3 năm 2024.

Đọc thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn]
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Lịch&oldid=71723881”