Türkmenistạn Merkezî ‘Asia’nıṇ günbatar bőleǧinde demirkazık gîṇişliǧiṇ 35,08-nci ve 42,48-nci, gündoǧar uzînlıǧınıṇ 52,27-nci ve 66,41-nci ‘degree’leriniṇ ạralıǧında, Köpetdạǧıṇ demirkazıǧında, günbatarında Hazar deṇzi, gündoǧarında Ạmıderyạ ạralıǧında yerleşyẹr. Türkmenistạnıṇ çẹǧi günbatardan gündoǧara 1110 ‘kilometer’e ve demirkazıkdan günortạ 650 ‘kilometer’e uzalıp gidyẹr ve 491,2 müṇ înedőrdül ‘kilometer’ meydạnı tutyạr. Türkmenistạn demirkazıkda Kazaǧıstạn ‘Republic’i bilen, gündoǧarda ve demirkazık-gündokarda Őzbeǧistạn ‘Republic’i bilen, günortada Îrạn Islạm ‘Republic’i bilen ve günorta-gündoǧarda Afǧạnıstạn bilen serhetleşyẹr, günbatarda bolsa Hazar deṇziniṇ suvı tolkun atyạr.
‘Relief’i
Türkmenistạn çẹǧiniṇ yerüsti kurluşı boyunça deṇ bolmadık iki bőleǧe bőlünyẹr: ulı-düzlük-çöllük ve kiçi-dạǧ etek ve dạǧlık. Türkmenistạnıṇ ẹhli düzlük bőleǧi ‘geographic’ katnaşıkda Tụrạn pesliǧine (ọyluklarına) deǧişlidir, onuṇ çẹklerinde ‘landscape’iṇ üç toparı tafạvutlanyạr: a) üsti tekîz belentlik, b) çẹǧe çöllük, c) dạǧ etek tokaylı düzlük. Birinci topara Krasnovodsk tekîz belentliǧi, Üstyụrduṇ ve Maṇkışlaǧıṇ yakaları, ikinci topara-Merkezî, Günorta-Gündoǧar ve Zangunz Karakumı, üçünci topara-Köpetdạǧıṇ ve Paropamiziṇ ẹhli demirkazık etekleri deǧişlidir.
Türkmenistạnıṇ çẹǧiniṇ yerüstüniṇ ạzından bẹşden bir bőleǧini dạǧlar eyeleyẹrler. Onuṇ günorta serhedinden Köpetdạǧıṇ gerişleri uzayạr, ondan demirkazık-günbatarda Ulı ve Kiçi Balkan dạǧları yerleşendir. Türkmenistạnıṇ gündoǧar çetinde Köytendạǧ dạǧları bạrdır, olar Gissar dạǧ ulǧamına deǧişlidir.
Düzlük yerler esạsan tekîzlikde koṇrumtıl toprak bilen ve dạǧ etekleri takır görnüşli kadîmî düzlükler, Karakumıṇ ımǧır çẹgi çẹge-çöllüǧine, deryạlı cülǧeler, çemenlik, otluk yerler, şọrluk yerler bilen kurşalạndır.
‘Climate’i
Türkmenistạn üçîn çölüṇ ạrạm mılạyım görnüşli ‘continental ‘climate’i hẹsiyetlidir: dovạmlı kurak cövzạlı tomus, salkın çîǧlı gűz, ạz kạrlı o diyen sovuk bolmadık kış. Demirkazık-gündoǧarda ve günorta-günbatarda kış dövrüniṇ dovạmlılıǧı – bir ạy, yụrduṇ demirkazıǧında ve demirkazık-gündoǧarında dőrt ạydan kovrạk. ‘January ạyınıṇ ortaça ‘temperature’i demirkazık-gündoǧarda –6 ‘degree’den aşạk, günorta-gündoǧarda ve günorta-günbatarda +3 ‘degree’den +5 ‘degree’e çenlî bolyạr. ‘July’da ol +25+32 ‘degree çẹklerinde űtǧẹp duryạr. Türkmenistạnıṇ düzlük çẹklerinde ıǧalıṇ yıllık mukdạrı 150mm, Aral yakasında ve Karaboǧaz kől ạylaǧında 100, dạǧlık sebitlerinde - 350 mm-den geçmeyẹr. Arid şertlerinde ekerạnçılıǧı ösdürmek emeli suvarışa esạslanıp alnıp barılyạr.[1]
Suv ‘resource’ları
Ekerạnçılıǧıṇ ‘geographic yerleşişi ilkinci nọbatda - suvarış suvlarınıṇ yayrayşı, olarıṇ möçberi ve peydạlanılış derecesi bilen bạǧlanşıklıdır. Türkmenistạnda suvarış maksatları üçîn, esạsan, deryạ ve yerastı suvları peydạlanılyar. Karakum çölünde mạldạrçılıǧıṇ esạsı suv üpcünçiliǧi kuyular arkalıdır. Deryạnıṇ suvlarını suvarış üçîn peydạlanmak maksadı bilen suvarış yạpları kazılyạr.
Türkmenistạnıṇ iṇ ulı deryạsı Ạmıderyạ bolup, ol yụrdumızıṇ gündoǧar-demirkazık bőleǧini kesip geçyẹr. Ekişe yaramlı yerleriṇ ve îlạtıṇ köp bőleǧi bolsa yurduṇ günorta-günbatar bőleǧinde yerleşyẹr. Emmạ ol yerde suv üpcünçiliǧi örẹn yetmezçilik edyẹr. Yőne suvarış suvunıṇ katı çẹkli yerlerinde suv bilen üpcün etmek maksadı bilen, Amıderyanıṇ suvunıṇ bir bőleǧini günorta-günbatara Karakum deryạsı bilen gönükdirildi.
Yụrdumızda ‘Chimie senạǧatınıṇ ilkinci kẹrhạnası Merkezî Karakumda yerleşen Derveze kükürt ‘factory’sidir. Ol 1928-nci yılda kuruldı ve cövzạlı ‘climate şertlerinde, transport tạydan ạmatsız bolanı üçîn, bu ‘factory diṇe 1961-nci yıla çenlî îşledildi. Kovurdakdạkı kükürdiṇ kẹni açılandan soṇ, ol yerde 1932-nci yılda kükürt ‘factory’si îşe gîrizildi.
‘Chimie senạǧatı hạs köp pụdaklı senạǧat. Ol dạǧ-mağdan ‘chimie, esạsî ‘chimie, ‘naphte ‘chimie, durmuş ‘chimie’si ve ‘pharmaceutical yạlı ‘chimie senạǧatı köp pụdakları őz içine alyạr.
Yokardạkı ekinleriṇ tutyạn meydạnı 1 mln. 700 müṇ ‘hectare’dan (1999-ncı yılda) kovrạk bolup, olarda esạsî orun dẹneçilik ve pağtaçılığa değişli. Dẹne ekinleriniṇ ve kovaçạnıṇ ekin meydạnları ẹhli suvarma ekerạnçılığıṇ 80% -ne barạbardır.
Ạvạza - Türkmenistạnıṇ Millî Sıyạhatçılık Zọlağı (Ạvạza-MSZ). Hazar deṇziniṇ gündoğar kenạrında, Türkmenbaşı şẹherinden 12 km günbatar tarafında yerleşyẹr. 15 ‘june’da 2009 — birinci 3 ‘hotel’ler gîrizildi.Hazar deṇziniṇ Türkmenistạna değişli kenạryakası örẹn tẹsîn cạna şıfạlı yumşak hovạsı ve bạy tebîğî mümkînçilikleri bilen tafạvutlanyạn ‘ecologic tạydan arasta zọlakdır. Bu taslama Türkmenistạnıṇ diṇe őzünden 1 milliarddan kovrạk $-nı, daşarı yụrt mạya koyucılarıṇ 4 milliard $-nı gönükdirmek göz öṇünde tutuldı. Hẹzirki vağtda Ạvạzạnıṇ meydạnı 1,700 ‘hectare möçberinde kesğitlenildi.
Türkmenistạnıṇ îlạtı ve zẹhmet ‘resource’ları
Îlạtıṇ sạnınıṇ artışı, esạsan, iki sạnı usụl bilen kesğitlenilyẹr. Birinci usụl, bu öṇ ığtıbạrlı ve umụmî Kabụl edilen usụl-îlạtıṇ ụçdantutma yazuvınıṇ geçirmekden, ikinci usụl bolsa, hey îlạtıṇ köpelişini hasạplamakdan ve oṇa bahạ bermekden ıbạratdır. Îlạtıṇ ụçdantutma yazuvınıṇ ‘material’larınıṇ ılmî ve ‘practical ẹhmiyeti ulıdır.
Karaşsız Türkmenistạn dövletiniṇ tarîhında ilkinci gezek îlạtıṇ ụçdantutma yazuvı GDA dövletleriniṇ ạrasında ilkinci bolup 1995-nci yılıṇ 10-ncı ‘January'sinden 20-nci ‘January’sine çenlî geçirildi.
Türkmenistạnıṇ Birleṣen Milletler Kuramasınıṇ 1995-204-nci yıllar dövründe yer ‘planet’iniṇ îlạt yazuvınıṇ nọbatdạkı tapğırını geçirmeği ığlạn edenden soṇ, bu möhüm îşi amala ạşıran ilkinci dövletdir:
Türkmenistạnıṇ îlạt sạnınıṇ kopelişiniṇ ‘table’i şu yerde
‘Automobile ulağları
‘Automobile ulağları dövletiṇ ıkdısadıyetiniṇ iṇ vacıp baglaşdırıcı bőleğidir. Her yılda avtomobil ulagları bilen 500 million ‘tone’a kolay yük daşalyạr ve 1 milliard yọlağçı katnadılyạr.
Karaşsızlık yıllarında yụrtda ‘auto’ulağ serişteleriniṇ sạnı 3 esseden hem artdı. ‘Auto’ulağlar ‘park’ı şu aşạkdạkı yạlı bőlünyẹr: 77% — yeṇil ‘automobile’ler, 19% — yük ve yörîteleşdirilen ‘automobile’ler ve 4% —'autobus’lar.
Hẹzirki vağtda dövlet ẹhmiyetli ‘auto’yọllarıṇ uzînlığı 13,7 müṇ km barạbardır. Mundan başğa-da şẹheriçi ve yerli ẹhmiyetli, katı örtükli köp çatrıklı yọllarıṇ ulğamı bạrdır. Şu günki gün umụmî uzînlığı 1,6 müṇ km barạbar bolan „Türkmenbaşı-Aşğabạt-Marı-Türkmenạbạt“ ve „Aşğabạt-Karakum-Daşoğuz“ ‘autoroute’larınıṇ kurluşığı boyunça îşler gűçli depğinlerde alnıp barılyạr. ‘Autoroute’larıṇ umụmî gîṇliği 31 ‘meter, her bir katnalyạn bőleğiniṇ gîṇliği 12,25 ‘meter’dir. Şu ‘object’lerdẹki îşleri 2010-ncı yılda tamạmlamak bellenildi.
‘Administrative Kurluşı
Türkmenistạnıṇ velạyatları
Türkmenistạn bẹş velạyat ve ayratîn paytağt şẹherden ıbạratdır.
Azerbaýjan • 
Gazagystan • 
Gyrgyzystan • 
Demirgazyk Kipr Türk Respublikasy •
Özbegistan • 
Türkiýe • 
Türkmenistan