Einsteintelescoop
De Einsteintelescoop (ET) is een voorgestelde telescoop voor de detectie en bestudering van zwaartekrachtgolven.[1] Deze vervormen volgens de algemene relativiteitstheorie van Albert Einstein de ruimte waar deze doorheen bewegen. Wetenschappers hopen met de ET ook meer inzicht te krijgen in donkere materie die volgens de theorie een groot deel van alle materie in het heelal uitmaakt, en donkere energie die waarschijnlijk de versnellende uitdijing van het heelal veroorzaakt. Voor de detectie van deze golven is extreem gevoelige apparatuur nodig. Sinds 2022 is de ET officieel erkend als CERN-project.[2]
Voorbereidingen
Het ontwerp voor de telescoop, eigenlijk een zwaartekrachtgolvendetector, was al in 2011 gereed. De derde-generatie-detector zal tien keer sterker zijn dan de bestaande, zoals LIGO en Virgo, en zal duizendmaal meer ruimte kunnen aftasten.[3] Bij de Einstein Telescope gaat het om een tunnel in driehoekvorm met armen van 10 kilometer lang. De telescoop komt op 250 tot 300 meter diepte onder de grond te liggen. Op de drie hoekpunten komen grote ondergrondse ruimtes. In de drie buizen die de zijden van de driehoek vormen worden laserpulsen gelijktijdig afgevuurd. Er wordt gemeten hoeveel tijd deze laserpulsen nodig hebben om de buislengte af te leggen. Als deze niet precies gelijk zijn dan is er mogelijk een zwaartekrachtgolf gepasseerd die de ruimte vervormd heeft. Een laserstraal wordt gesplitst in twee bundels en die wordt aan de uiteindes van de armen in de ondergrondse kamers teruggekaatst door spiegels. Vanuit de drie hoekpunten komt een lift tot aan het maaiveld. Via deze schachten zal het onderhoud binnen de tunnel worden uitgevoerd. De schaalgrootte is te vergelijken met het natuurkundig onderzoekscomplex CERN bij Genève. In juni 2021 ging het European Strategy Forum on Research Infrastructures (ESFRI) akkoord met de bouw van de detector. In 2025 wordt beslist waar de detector gebouwd zal worden.[4]
.jpg?lang=nl)
In 2015 werd de Euregio Maas-Rijn, met name het landelijke gebied tussen Maastricht, Luik en Aken, genoemd als een van de mogelijke vestigingslocaties van de ET.[5] De Euregio Maas-Rijn beschikt over een stabiele bodem met weinig verstoring van de omgeving. Maar ook een netwerk van kennispartners om mee samen te werken, bedrijven die de hoogstaande techniek kunnen leveren, en prettige, bereikbare woon- en werkomgeving.
Vanaf 2021 verricht het Nikhef proefboringen in Terziet, Banholt, Cottessen en diverse locaties in het Duits-Belgische grensgebied.[6] In april 2022 stelde het kabinet-Rutte IV 42 miljoen euro uit het Nationaal Groeifonds beschikbaar voor voorbereidende werkzaamheden van de ET en reserveerde daarnaast 870 miljoen euro.[7] Omdat de Einstein Telescope een internationaal project is, werken Nederland, België en Duitsland samen in haalbaarheidsstudies voor de telescoop in de Euregio Maas-Rijn. Zo lopen er bijvoorbeeld onderzoeken naar de verschillen in planologische wet- en regelgeving en de betekenis daarvan voor het project. Uiteindelijk moeten die haalbaarheidsstudies leiden tot een bidbook, dat op zijn vroegst in 2025 gereed is.
Naast de Euregio hebben ook Sardinië en het Oost-Duitse Lausitz belangstelling voor de detector.[4]
ETpathfinder
Ter voorbereiding van de mogelijke bouw werd in Maastricht de proefinstallatie ETpathfinder gebouwd, die op 8 november 2021 door minister Van Engelshoven werd geopend.[8] Projectleider is de Duitse natuurkundige Stefan Hild, hoogleraar experimentele natuurkunde aan de Universiteit Maastricht en onderzoeker aan het Nikhef te Amsterdam.[9]
Externe links
- Website Einsteintelescoop
- Website Einstein Telescope Euregio Maas-Rijn
- Website ETpathfinder
- YouTube-filmpje
- ↑ Erwin Boutsma, Einsteintelescoop zoekt naar rimpelingen in de ruimtetijd, Technisch Weekblad (8 november 2008)
- ↑ 'Deeltjesversneller uit Genève omarmt Einstein Telescope: ‘Het is geweldig dat CERN dit samen met ons wil doen’', op limburger.nl, 4 juli 2022.
- ↑ '“I feel like Alice in Wonderland”. Professor Stefan Hild on the Einstein Telescope, Sardinia and the cosmos', op observantonline.nl, 20 april 2020.
- ↑ a b 'Groen licht voor Einstein Telescope, besluit over Heuvelland als vestigingsplaats pas in 2025', op limburger.nl, 30 juni 2021.
- ↑ Limburg in beeld voor ondergronds mega-instituut
- ↑ 'Boringen voor Einstein Telescope: ‘We kunnen hier in Banholt aardbevingen in Nieuw-Zeeland meten’', op limburger.nl, 6 oktober 2021.
- ↑ 'Bijna miljard euro voor Einstein Telescoop', op observantonline.nl, 14 april 2022.
- ↑ 'Internationaal zwaartekrachtsgolvenlab opent in Maastricht', op limburger.nl, 8 november 2021.
- ↑ 'Big science uit de 'Zwarte Doos': hoe vanuit Maastricht de mysteries van de ruimte ontrafeld worden', op limburger.nl, 25 mei 2020.