دامغان

دامغان شهری بسیار قدیمی و کهن است در استان سمنان ایران.

گذشته تاریخی

این شهر زمانی با نام صد دروازه پایتخت دولت اشکانیان بوده است. قدیمی‌ترین مسجـد ایران به نام مسجد تاریخانه در این شهر قرار دارد. در روزگاران باستان این شهر به صددروازه مشهور بوده است.

دور شهر دامغان کاملاً دیوار کشیده شده است گفته می‌شود به قدری دیوارهای ستبری داشته که دو درشکه از کنار هم بر روی دیوار رد می‌شدند. بازمانده‌هـای آن دیوار هم اکنون هم دیده می‌شود.و به نام دیوار بارو مشهور است. دامغان دو گونه آب‌وهوا دارد. از جنوب به دشت کویر و از شمال به به دریای خزر متصل است. برای همین بیشتر گونه‌های میوه در این شهر می‌رویند.

پیداوار

مهم‌ترین فراورده کشاورزی آن پسته است که جزو پسته‌های بسیار مرغوب ایران و حتی جهان بشمار می‌رود.

آثار تاریخی و دیدنی

مهم‌ترین تفریحگاه این شهر چشمه علی است .

تپه حصار نیز یکی از آثار به جای مانده از روزگاران کهن است و حدود ۷۰۰۰ سال قدمت دارد و تا به حال کاوشهای باستانی در آن صورت گرفته که نشان می‌‌دهد شهری است که در اثر زلزله بر سر مردمانش خراب شده است کاوشهای باستانی اخیر نشان می دهد که هفت هزار سال پیش در این منطقه فولاد تولید می شده است. نخستین بار در سال 1312 پروفسور اسمیت در تپه حصار حفاری های باستان شناسی خود را انجام داد و به آثار ارزشمندی از تمدن این منطقه دست یافت.

جغرافیای طبیعی دامغان

شهردامغان در استان سمنان درمسیر جاده و خط راه آهن تهران - مشهد قرار دارد.دامغان با وسعت 312/12110 کيلومتر مربع از طرف شمال به خط الراس و به کوههای البرز، از شرق به شهرستان شاهرود، از جنوب به دشت کوير مرکزی ايران و از غرب به شهرستان سمنان منتهی می شود. دامغان در طول جغرافيايي بين 53 درجه و 15 دقيقه و 55 درجه و 20 دقيقه و عرض جغرافيايي بين 34 درجه و 45 دقيقه و 36 درجه و 58 دقيقه قرار دارد. ارتفاع شهر از سطح دريا 1170 متر و اختلاف ساعت آن با تهران 11 دقيقه و 5 ثانيه است.

ناهمواريهای شهرستان دامغان

در شمال دامغان رشته کوههايي به نام سفيد کوه قرار گرفته که ارتفاع آن 2843 متر می باشد و تا شاهکوه امتداد دارند. در حد فاصل بين دامغان و سمنان شاخه ای از سفيدکوه جدا گشته، به طرف کوير نمک فرو می افتد که کوههای آن سلطان شاهرخ و پنجکوه می باشند. دامغان در روی نوار ميانی يا پايکوهی که به صورت مخروط افکنه های وسيع و گسترده بوده بنا شده است. در کوهستانهای شمالی دامغان گسلهای متعددی با جهت جنوب غربی ـ شمال شرقی وجود دارد که رعايت آن در ايجاد ساختمانها و ديگر تاسيسات به خاطر احتمال وقوع زلزله لازم است. خلاصه، دامغان در يک چاله مستقل زمين ساختی واقع شده که شمال آن را کوههای البرز و جنوب آن را دشت کوير (قسمتی از بزرگترين نمکزار ايران و جهان) فرا گرفته است. قسمت اعظم منطقه دامغان از دشت وسيعی که دارای شيبی مناسب (همگرا و بسيار ملايم با 1%) به سمت جنوبی می باشد.

اقليم دامغان

اقليم دامغان، نيمه بيابانی خفيف است. اين اقليم علاوه بر بخشهای مختلف در ايران قسمتهايي از دامغان را نيز در بر گرفته، معمولاً پاييز تا بهار ادامه می يابد ولی بارندگی غالباً در زمستان صورت می گيرد. درصد رطوبت نسبی در دامغان 55 درصد می باشد. بنابراين دامغان را می توان دارای آب و هوای نسبتاً سرد و خشک در زمستان و معتدل در تابستان دانست.

پارامترهای اقلیمی

باد در شهرستان دامغان به دليل تنوع بادها، چه از نظر سرعت و چه از نظر شدت و زمان وزش، با ساير نقاط استان تفاوتهای فاحشی داشته، به طوری که مساله باد در اين شهر بسياری از عوامل طبيعی، اجتماعی و اقتصادی را تحت الشعاع خود قرار داده است. در شهرستان وزش باد در تمام فصول سال جريان دارد اما در فصل تابستان از نظر سرعت و شدت به حداکثر خود می رسد. قابل توجه است که جهت بادهای غالب دامغان از سوی شمال غرب به جنوب و جنوب شرق است. علاوه بر آن، بادهای «تورانه» ، «آريانه» ، «شهرياری» ، «چالو» ، «راجی» ، «بسطام» و «کويری» در جهات مختلف و در فصول معين در اين شهرستان جريان دارند. بارش به موجب آمار هواشناسی ايستگاه کليماتولوژی دامغان (با مختصات 54 درجه و 19 دقيقه طول شرقی و 36 درجه و 9 دقيقه عرض شمالی و ارتفاع 1800 متری از سطح دريا) ، مقدار متوسط بارش سالانه اين منطقه 120 ميلي متر است و از سالی به سال ديگر متفاوت می باشد به عنوان مثال سال 1352 بالغ بر 308 ميلي متر بارش داشته است. با توجه به توپوگرافی و شيب دشت دامغان، مقدار بارش سالانه از ارتفاعات به سمت دشت و دشت کوير کاهش می يابد بطوری که مقدار متوسط بارش سالانه حاشيه دشت کوير به حدود 100 ميلي متر می رسد. دما مطالعه عنصر دما و پارامترهای دمایی و عوامل موثر بر آن در نواحی خشک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. زیرا در نواحی خشک داخلی ایران این عنصر اولاً دارای تغییرات قابل ملاحضه ای از تابستان به زمستان است، و ثانیاً با توجه به میزان اندک بارش، نقش آن در میزان تبخیر و تعرق محیط بسیار موثر است. بر اساس آمار ايستگاه مزبور ميانگين دمای هوا، حدود 26 درجه سانتی گراد است و ميانگين حداکثر مطلق دما 42 درجه سانتی گراد می باشد و رطوبت نسبی هوا در ايستگاه مذکور ساعت 6:30 صبح 60 درصد و ساعت 12:30 برابر 41 درصد می باشد. قابل ذکر است که اين شرايط آب و هوائی برای پرورش درخت پسته نيز مناسب است.

منابع آب در دامغان

در شهرستان دامغان کليه رودخانه ها فصلی بوده و از مهمترين آنها می توان از رودخانه های چشمه علی (که از شاخه های «دامغان رود» و «آستانه» تشکيل شده است، به عبارتی از دره های جنوبی «شاهکوه» گرگان سرچشمه گرفته و به دشت کوير منتهی می گردد.) مسيل «فيخار» ، مسيل «تويه دروار» و... نا برد. که اين رودخانه ها سالانه جمعاً 30 ميليون متر مکعب آب را به دشت دامغان جاری می سازند.

پوشش گیاهی

پوشش گياهی شهرستان دامغان به دليل متنوع بودن شرايط اقليمی، خاک، توپوگرافی آن، بسيار متنوع و متفاوت است و آن را می توان به سه گروه تقسيم کرد  : 1ـ پوشش گياهی جنگلی و بوته ای در منطقه کوهستانی : در اين منطقه علاوه بر بوته هايي چون گون و درمنه و ديگر گياهان کوهستانی، درختان جنگلی از قبيل ارس (arss) ، کچف بلوط نيز وجود دارند 2 ـ پوشش گياهی استپی بوته ای : نواحی دشتی که دارای آب و هوايي خشک است، عبارتند از: قيچ، تاغ، درمنه، سبدک، اشلن، يا اشنيان، جغجغه و خارشتری و غيره. 3 ـ پوشش گياهی منطقه شور و کويری جنوبی : که به صورت پراکنده و خيلی تنک در اراضی بسيار شور و کويری وجود دارند، از قبيل خارشتری و ديگر انواع گياهان شوری پسند مانند شورها (salzola) به ويژه شور سياه در شهرستان دامغان نيز به دليل متنوع بودن شرايط طبيعی، حيات وحش آن نيز متنوع است، به عنوان مثال در مناطق سردسير کوهستانی حيواناتی مانند بز، قوچ و ميش و در مناطق معتدل و گرمسيرتر، آهو، يوزپلنگ جبير ديده می شود و گفته می شود که گورخر ها نيز وجود دارند.

بررسی شکل معماری و نوع مسکن در شهر دامغان

شهر دامغان با سابقه تاریخی 2500 ساله که همان صد دروازه پایتخت سلسله اشکانیان بوده از شهرهای مهم ایران و حصین و دارای برج محکم و خندق بوده و آثار قدیمی در این شهر بسیار است از جمله مسجد معروف به تاریخانه و مناره آن و دیگری مسجد جامع و گلدسته آن است. بافت خانه ها در دامغان در تبعیت از شرایط اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی اقلیمی این منطقه شکل گرفته است و از نقطه نظر شکل و محتوا، دارای ارزشهای فرهنگی قابل بررسی است. بهره گیری از پدیده های اقلیمی- جغرافیایی در زندگی مردم دامغان مشهود است. دور ماندن و در پناه بودن از بادهایی که از سمت کویر می وزند و پیشگیری از نفوذ آب باران در فصلهای بهار و پاییز و به گردش درآوردن آب در سطح زمین به گونه ای که هم از صدای حرکتش بتوان احساس آرامش کرد و هم از مساوات در تقسیم دور نماند و هم ذخیره اش میسر باشد.بیش از سایر پدیده های از این دست، در شکل گیری خانه های سنتی و در طریقه ترکیب شدن آنها دخالت داشته است. سوای بناهایی که در دو و سه دهه اخیر برپا شده اند و در واقع ره گشای زندگی آپارتمانی در دامغان امروز به شمار توانند آمد. خانه های مسکونی تا ارتفاعی از سطح زمین بالا می آیند که یک تالار بلند یا یک طاق پنج دری بلند را روی زمین بسازند. فزونی ارتفاع اینگونه خانه ها به صورت رویدادی نمونه و استثنایی رخ نمی داده زیرا هم کف حیاط ها معمولاً پایین تر از سطح معابرند. و هم خانه های به اصطلاح اعیانی معمولاً کنار یکدیگر واقع می شوند و دیواری بلندی حجم آنها را به هم دیگر پیوند می دهد و از مجموعه آنها پیکره پیوسته ای می سازد که با خانه های دیگر و با سایر بناهای عمومی مسجدها و دردکانها در تضاد و تقابل محسوسی قرار نمی گیرند. همانطور که اشاره شد سنتهای محلی بر خانه سازی دامغانیان اثر گذاشته است. ارجح نهادن بر میهمانان و نامحرم دانستن بیگانگان سبب شده که ترکیب فضاهای درونی خانه های دامغان مقارن و مشابه با خانه هایی شود که در همه شهرهای قدیمی ایران ساخته اند. جای گیری خانه ها در کنار یکدیگر و در مجاورت باغات به نحوی است که هرگز مستفیماً به بازار شهر که مکان تحرک و جنب و جوش زندگی عمومی شهر است راه نمی دهد. بلکه حرکت از بازار به درون محلات مسکونی از طریق کوچه ها با شاخه هایی نامنظم و نابرابر صورت می گیرد. امری که دلیلش را می توان در قرارگیری دامغان در مسیر جاده ابریشم یافت چون فعالیت های تجاری و رفت و آمد افراد غریبه در شهر دامغان بیشتر بوده است.

ارتباط عوامل آب و هوایی با راحتی « علم مطاله و ارزیابی تاثیرات هوا و اقلیم برروی موجودات زنده اعم از گیاهی و جانوری را بیوکلیماتولوژی یا اقلیم شناسی حیاتی می نامند ».( کاویانی، 1372 ). منظور از شرایط آسایش انسان مجموعه شرایطی است که از نظر حرارتی حداقل برای 80 درصد از افراد مناسب باشد یا به عبارت دیگر انسان تحت آن شرایط نه احساس سرما و نه احساس گرما کند. حالت خنثی بودن حرارتی تعبیر دیگر آن است. جریان هوا جریان هوا در خشک نمودن بدن موثر است. در واقع جریان هوا، حرارت را پایین نمی آورد بلکه در انسان احساس خنکی ایجاد می کند. بدین معنی که در اثر پایین آوردن گرمای بدن در اثر انتقال و افزودن حالت تبخیر از بدن این احساس بوجود می آید. هرقدر که سرعت جریان هوا بالا رود حد قسمت بالای منطقه راحت نیز بالا می رود. یعنی منطقه راحت از بالا وسیع تر می شود « شرایطی که از نظر حرارتی در آن احساس ناراحتی نشود. البته این خود به افراد مختلف، پوشش انسان و نوع فعالیت وی وابسته است». باد در روی زمین عامل مهمی برای تبادل گرما، رطوبت و انتقال عناصر ذره بینی و غیره ذره بینی از نقطه ای به نقطه ای دیگر است. این امر از لحاظ اقلیمی در فراهم آوردن آسایش انسان یا اخلال در آن، چه از جهت گرمایی و چه از لحاظ راحتی رفتاری در محیط نقش مهمی دارد. توجه به جهت و سرعت باد در نواحی که این عتصر اقلیمی نسبت به بقیه عناصر اقلیمی اثرات آسایشی مثبت و منفی عمیق تری دارد با اهمیت تر می باشد. فشار بخار انسان وقتی که فشار بخار موجود در هوا از 15 میلی متر جیوه تجاوز کند احساس سستی می کند. تحقیقات نشان می دهد که در بالاتر از 15 میلی متر جیوه فشار بخار آب، هر میلی متر اضافی آن می تواند با تاثیر یک مایل در ساعت، سرعت باد خنثی شود. تبخیر تبخیر درجه حرارت خشک را پایین می آورد . درجه حرارت در اثر تبخیر رطوبت افزوده شده در هوا را پایین می آید و این خود بر وسعت منطقه راحت می افزاید. می توان با کاشت درخت، سبزه و ایجاد حوض و استخر مساله را حل نمود. این کار در مناطق خشک حائز اهمیت است. تاثیر تابش و تشعشع تاثیر تشعش داخلی تا حدودی می تواند در برقراری تعادل حرارتی در درجه حرارت بالا و پایین موثر باشد. بدین معنی که در درجه حرارت پایین اگر گرمای از دست رفته بدن با تابش آفتاب جبران شود. احساس آسایش می کنیم. در درجه حرارت پایین، زیر 21 درجه سانتی گراد برای جبران کاهش گرما برابر با یک درجه فارنهایت به 8/0 درجه فارنهایت حرارت تابشی نیازمندیم. ولی امکان جبران کردن به این ترتیب محدودیت دارد. در عمل بیشتر از 4 یا 5 درجه اختلاف بین درجه حرارت هوا و درجه حرارت جداره وجود ندارد.

منبع

تحقیق انجام شده تحت عنوان نقش اقلیم در مساکن کویری ایران، محمد شالی، دانشجوی کارشناسی دانشگاه تربیت معلم تهران، 1385

جاذبه‌های توریستی

• چشمه علی
• مسجد تاریخانه
• مسجد‌جامع
• کنبد چهل دختران
• گنبد زنگوله
• قلعه درب
• تپه‌حصار
• آرامگاه پیرعلمدار
• امامزادگان جعفرومحمد