نمایش مبدأ برای فارسی‌زبانان

{{pp-semi-indef|small=yes}}
{{تغییرمسیر|پارسیان}}
{{Infobox ethnic group
|گروه   = پارسی‌زبانان
|جمعیت  = ۷۸ میلیون<ref>{{یادکرد وب |نشانی=https://www.ethnologue.com/subgroups/persian |عنوان=Persian |ناشر=[[اتنولوگ]] |تاریخ بازبینی=۱۵ بهمن ۱۳۹۹}}</ref>
|منطقه۱ = {{پرچم|ایران}}{{spaces|8}}
|جمعیت۱ = ۴۹٬۳۱۲٬۲۰۰<small>(۵۷ درصد جمعیت کشور)</small> – ۵۱٬۰۰۰٬۰۰۰ <small>(۶۱ درصد جمعیت کشور)</small>
|منبع۱  =<ref name="CIA Geos">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html |title=Iran — The World Factbook |work=Central Intelligence Agency |accessdate=13 May 2013 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120203093100/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html |archivedate=3 February 2012}}</ref><ref name="Congress">{{cite web |url=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/profiles/Iran.pdf |title=Country Profile: Iran |work=Library of Congress – Federal Research Division |date=May 2008 |accessdate=30 April 2019}}</ref><ref>{{cite web|title=The World Fact Book – Iran|author=United States Central Intelligence Agency(CIA)|publisher=CIA|accessdate=15 May 2011|date=April 28, 2011|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html|archive-date=۳ فوریه ۲۰۱۲|archive-url=https://web.archive.org/web/20120203093100/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html|url-status=dead}}</ref><ref>Library of Congress, Library of Congress – Federal Research Division. "Ethnic Groups and Languages of Iran". http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Iran.pdf. Retrieved 2009-12-02.</ref>
|منطقه۲ = {{پرچم|افغانستان}}{{سخ}}{{spaces|8}}<small>(تخمین‌های گوناگون)</small>
|جمعیت۲ = ۱۷٬۰۰۰٬۰۰۰<small>(۵۴ درصد جمعیت کشور)</small> - ۱۹٬۰۰۰٬۰۰۰ <small>(۵۸ درصد جمعیت کشور)</small>
|منبع۲  =<ref name=CIA-af>{{cite web|url= https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html#People|title= Afghanistan|accessdate= ۲۰۰۷–۱۲–۲۶|date= December ۱۳, ۲۰۰۷|work= [[اطلاعات‌نامه جهان|The World Factbook]]|publisher= [[سیا|Central Intelligence Agency]]|archive-date= ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۷|archive-url= https://web.archive.org/web/20170920072213/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html#People|url-status= dead}}</ref>{{lower|۰٫۸۰em|<ref name="IranicaDupree">{{cite encyclopedia|last= Dupree|first= L.|editor= [[احسان یارشاطر|Ehsan Yarshater]]|encyclopedia= [[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|title= Af'''gh'''ānistān: (iv.) ethnocgraphy|url= http://www.iranicaonline.org/newsite/articles/v1f5/v1f5a040a.html|accessdate= December ۲۹, ۲۰۰۷|edition= Online Edition|publisher= [[دانشگاه کلمبیا|Columbia University]]|location= United States}}{{پیوند مرده|date=اکتبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>}}
|منطقه۳ = {{پرچم|تاجیکستان}}
|جمعیت۳ = ۷٬۲۵۰٬۰۰۰<small>(۸۴ درصد جمعیت کشور)</small>
|منبع۳  =<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.stat.tj/en/img/526b8592e834fcaaccec26a22965ea2b_1355502192.pdf |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۲۶ ژوئن ۲۰۱۷ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130116004155/http://stat.tj/en/img/526b8592e834fcaaccec26a22965ea2b_1355502192.pdf |archivedate=۱۶ ژانویه ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>populationpyramid.net/tajikistan/2015/</ref><ref name="CIA-tj">{{cite web|url= https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ti.html#People|title= Tajikistan|accessdate= ۲۰۰۷–۱۲–۲۶|date= December ۱۳, ۲۰۰۷|work= The World Factbook|publisher= Central Intelligence Agency|archive-date= ۱۲ ژوئن ۲۰۰۷|archive-url= https://web.archive.org/web/20070612213308/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ti.html#People|url-status= dead}}</ref>
|region4 = {{پرچم|ازبکستان}}{{سخ}}{{spaces|4}}<small>(همچنین گفته شده)</small>
|pop4 = ۱٬۴۰۰٬۰۰۰{{سخ}}۸٬۰۰۰٬۰۰۰
|ref4 =<ref name="CIA-uz">{{cite web|url= https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uz.html#People|title= Uzbekistan|accessdate= ۲۰۰۷–۱۲–۲۶|date= December ۱۳, ۲۰۰۷|work= [[اطلاعات‌نامه جهان|The World Factbook]]|publisher= [[سیا|Central Intelligence Agency]]|archive-date= ۵ ژانویه ۲۰۱۹|archive-url= https://web.archive.org/web/20190105201620/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uz.html#People|url-status= dead}}</ref>{{سخ}}{{lower|۰٫۸۰em|<ref name=Foltz>Richard Foltz, "The Tajiks of Uzbekistan", ''Central Asian Survey'', ۱۵(۲), ۲۱۳–۲۱۶ (۱۹۹۶).</ref>}}
|region5 = {{پرچم|پاکستان}}{{سخ}}{{spaces|4}}<small>(همچنین گفته شده)</small>
|pop5 = ۱٬۳۷۷٬۰۰۰{{سخ}}۲٬۰۰۰٬۰۰۰
|ref5 =<ref>There are ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ Persian-speakers native to Pakistan and ۲۲۰٬۰۰۰ Tajik war-refugees from Afghanistan remain in Pakistan. [http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=Pakistan Ethnologue.com's entry for ''Languages of Pakistan''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040901094949/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=Pakistan |date=۱ سپتامبر ۲۰۰۴}}. [http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/home/opendoc.pdf?tbl=SUBSITES&page=SUBSITES&id=434fdc702 Census of Afghans in Pakistan].</ref>{{سخ}}{{lower|۰٫۸۰em|<ref>[http://www.farsinet.com/farsi/ Farsi, the most widely spoken Persian Language, a Farsi Dictionary, Farsi English Dictionary, The spoken language in Iran, History of Farsi Language, Learn Farsi, Farsi Transl...<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref><ref>[http://i-cias.com/e.o/persian_l.htm Persian - LookLex Encyclopaedia<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>}}
|region6 ={{پرچم|روسیه}}
|pop6 = ۲۰۰٬۰۰۰
|ref6 =<ref name=census2002>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_14_24.htm |عنوان=2002 Russian census |بازبینی=۲۸ آوریل ۲۰۱۱ |archive-date=۱۶ مه ۲۰۲۰ |archive-url=https://web.archive.org/web/20200516203528/http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_14_24.htm |url-status=dead}}</ref><ref name="farsinet">[http://www.farsinet.com/pwo/diaspora.html The Persian Diaspora, List of Persians and Persian Speaking Peoples living outside of Iran, Worldwide Outreach to Persians, Outreach to Muslims around the Globe]</ref>
|region8 ={{پرچم|آلمان}}
|pop8 = ۲۰۰٬۰۰۰
|ref8 = {{lower|<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.persianwo.org/Disporia.htm |title=Persian World Outreach - ''Persian-speaking people outside of Iran'' |accessdate=۲۸ آوریل ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091030152953/http://www.persianwo.org/Disporia.htm |archivedate=۳۰ اکتبر ۲۰۰۹ |dead-url=yes}}</ref>}}<ref name=TZ>[http://www2.gtz.de/migration-and-development/konferenz-2/english/afghans.htm GTZ: Migration and development – Afghans in Germany] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927172739/http://www2.gtz.de/migration-and-development/konferenz-2/english/afghans.htm |date=۲۷ سپتامبر ۲۰۰۷}}: estimate for Tajiks based on total of ۱۰۰٬۰۰۰ Afghans in Germany.</ref>
|region9 ={{پرچم|قطر}}
|pop9 = ۱۶۰٬۰۰۰
|ref9 = {{lower|<ref name="autogenerated1">[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=pes Ethnologue report for language code:pes<!-- Bot generated title -->]</ref>}}
|region10 ={{پرچم|ایالات متحده آمریکا}}
|pop10 = ۷۴۳٬۰۰۰
|ref10 = {{lower|<ref name="farsinet"/><ref>[http://www.iranian.com/Diaspora/2004/January/USA/index.html THE IRANIAN: Iranian-American stats, Phyllis McIntosh<!-- Bot generated title -->]</ref>}}<ref>This figure only includes Tajiks from Afghanistan. The population of people from Afghanistan the United States is estimated as ۸۰٬۴۱۴ (۲۰۰۵). Of this number, 65% are estimated Tajiks. {{یادکرد وب|url=http://factfinder.census.gov/servlet/IPTable?_bm=y&-reg=ACS_2005_EST_G00_S0201:501;ACS_2005_EST_G00_S0201PR:501;ACS_2005_EST_G00_S0201T:501;ACS_2005_EST_G00_S0201TPR:501&-qr_name=ACS_2005_EST_G00_S0201&-qr_name=ACS_2005_EST_G00_S0201PR&-qr_name=ACS_2005_EST_G00_S0201T&-qr_name=ACS_2005_EST_G00_S0201TPR&-ds_name=ACS_2005_EST_G00_&-TABLE_NAMEX=&-ci_type=A&-redoLog=true&-charIterations=045&-geo_id=01000US&-format=&-_lang=en|author=United States Census Bureau|عنوان=US demographic census|accessdate=2008-23-01 |archiveurl=https://archive.today/20200212040323/http://factfinder.census.gov/servlet/IPTable?_bm=y&-reg=ACS_2005_EST_G00_S0201:501;ACS_2005_EST_G00_S0201PR:501;ACS_2005_EST_G00_S0201T:501;ACS_2005_EST_G00_S0201TPR:501&-qr_name=ACS_2005_EST_G00_S0201&-qr_name=ACS_2005_EST_G00_S0201PR&-qr_name=ACS_2005_EST_G00_S0201T&-qr_name=ACS_2005_EST_G00_S0201TPR&-ds_name=ACS_2005_EST_G00_&-TABLE_NAMEX=&-ci_type=A&-redoLog=true&-charIterations=045&-geo_id=01000US&-format=&-_lang=en|archivedate=۱۲ فوریه ۲۰۲۰|dead-url=yes}} [http://www.cal.org/co/afghan/apeop.html Robson, Barbara and Lipson, Juliene (2002) "Chapter 5(B)- The People: The Tajiks and Other Dari-Speaking Groups"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110504072037/http://www.cal.org/co/afghan/apeop.html |date=۴ مه ۲۰۱۱}} ''The Afghans - their history and culture'' Cultural Orientation Resource Center, Center for Applied Linguistics, Washington, D.C. , [http://worldcat.org/oclc/56081073 OCLC 56081073].</ref>
|region11 ={{پرچم|قرقیزستان}}
|pop11 =۴۷٬۵۰۰
|ref11 =<ref name=ethnic>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.stat.kg/stat.files/din.files/census/5010003.pdf |عنوان=Ethnic composition of the population in Kyrgyzstan 1999-2007 |بازبینی=۲۸ آوریل ۲۰۱۱ |archive-date=۱۳ نوامبر ۲۰۱۳ |archive-url=https://web.archive.org/web/20131113151445/http://www.stat.kg/stat.files/din.files/census/5010003.pdf |url-status=dead}}</ref>
|region12 ={{پرچم|چین}}
|pop12 = ۴۱٬۰۲۸
|ref12 =<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.artwork-cn.com/Html/56geminzu/16109199.html |title=The Tajik ethnic minority Ëþ¼ª¿Ë×å-56¸öÃñ×å-¶ «á±ÒÕÊõ<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۲۸ آوریل ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120321133527/http://www.artwork-cn.com/Html/56geminzu/16109199.html |archivedate=۲۱ مارس ۲۰۱۲ |dead-url=yes}}</ref>
|region13 ={{پرچم|کانادا}}
|pop13 = ۱۷۳٬۷۶۰
|ref13 = {{lower|<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www12.statcan.ca/english/census06/data/topics/RetrieveProductTable.cfm?ALEVEL=3&APATH=3&CATNO=&DETAIL=0&DIM=&DS=99&FL=0&FREE=0&GAL=0&GC=99&GK=NA&GRP=1&IPS=&METH=0&ORDER=1&PID=92333&PTYPE=88971&RL=0&S=1&ShowAll=No&StartRow=1&SUB=801&Temporal=2006&Theme=80&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF |عنوان=''2006 Canadian Census'' |بازبینی=۲۸ آوریل ۲۰۱۱ |archive-date=۱۶ اکتبر ۲۰۱۵ |archive-url=https://web.archive.org/web/20151016025011/http://www12.statcan.ca/english/census06/data/topics/RetrieveProductTable.cfm?ALEVEL=3&APATH=3&CATNO=&DETAIL=0&DIM=&DS=99&FL=0&FREE=0&GAL=0&GC=99&GK=NA&GRP=1&IPS=&METH=0&ORDER=1&PID=92333&PTYPE=88971&RL=0&S=1&ShowAll=No&StartRow=1&SUB=801&Temporal=2006&Theme=80&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF |url-status=dead}}</ref>}}<ref>This figure only includes Tajiks from Afghanistan. The population of people with descent from Afghanistan in Canada is ۴۸٬۰۹۰ according to Canada's 2006 Census.. Tajiks make up an estimated 33% of the population of Afghanistan. The Tajik population in Canada is estimated form these two figures. [http://www12.statcan.ca/english/census06/data/highlights/ethnic/pages/Page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=01&Data=Count&Table=2&StartRec=1&Sort=3&Display=All&CSDFilter=5000 Ethnic origins, 2006 counts, for Canada] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091101151108/http://www12.statcan.ca/english/census06/data/highlights/ethnic/pages/Page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=01&Data=Count&Table=2&StartRec=1&Sort=3&Display=All&CSDFilter=5000 |date=۱ نوامبر ۲۰۰۹}}.</ref>
|region14 = {{پرچم|امارات متحده عربی}}
|pop14 = ۴۰۰٬۰۰۰
|ref14 = {{lower|<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://travelvideo.tv/news/more.php?id=7545_0_1_0_M56 |عنوان=Travel Video Television News - ''Iranians investing heavily in Dubai'' |بازبینی=۲۸ آوریل ۲۰۱۱ |archive-date=۱۳ اکتبر ۲۰۰۷ |archive-url=https://web.archive.org/web/20071013072113/http://travelvideo.tv/news/more.php?id=7545_0_1_0_M56 |url-status=dead}}</ref>}}
|region15 ={{پرچم|بریتانیا}}
|pop15 = ۲۷۵٬۰۰۰ + ۲۴٬۳۳۰
|ref15 = {{lower|<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.agape.org.uk/agapePDFs/Move_Issue3.pdf |عنوان="Tension and Transformation" in Move Magazine, Autumn 2005 |بازبینی=۲۸ آوریل ۲۰۱۱ |archive-date=۲ اکتبر ۲۰۰۸ |archive-url=https://web.archive.org/web/20081002222226/http://www.agape.org.uk/agapePDFs/Move_Issue3.pdf |url-status=dead}}</ref>}}
|region16 ={{پرچم|اسرائیل}}
|pop16 = ۱۳۵٬۰۰۰
|ref16 ={{lower|<ref>[http://www.cbs.gov.il/reader/shnaton/templ_shnaton.html?num_tab=st02_24x&CYear=2008 Jews, by country of origin and age]</ref>}}
|region17 = {{پرچم|فرانسه}}
|pop17 = ۶۲٬۰۰۰
|ref17 = {{lower|<ref name="farsinet"/>}}
|region18 ={{پرچم|هند}}
|pop18 = ۶۰٬۰۰۰
|ref18 = {{lower|<ref name="farsinet"/>}}
|region19 = {{پرچم|بحرین}}
|pop19 = ۴۸٬۰۰۰
|ref19 = {{lower|<ref>[http://www.ethnologue.com/14/show_country.asp?name=Bahrain Ethnologue 14 report for Bahrain<!-- Bot generated title -->]</ref>}}
|region20 ={{پرچم|هلند}}
|pop20 = ۳۸٬۰۰۰
|ref20 = {{lower|<ref name="farsinet"/>}}
|region21 = {{پرچم|عمان}}
|pop21 = ۲۵٬۰۰۰
|ref21 = {{lower|<ref name=autogenerated1/>}}
|region22 ={{پرچم|استرالیا}}
|pop22 = ۲۲٬۵۵۰ + ۱۹٬۲۰۰ هزاره
|ref22 = {{lower|<ref>[http://www.ausstats.abs.gov.au/ausstats/free.nsf/Lookup/C41A78D7568811B9CA256E9D0077CA12/$File/20540_2001%20(corrigendum).pdf 2054.0 Australian Census Analytic Program: Australians' Ancestries (2001 (Corrigendum))<!-- Bot generated title -->]</ref>}}
|region23 ={{پرچم|یونان}}
|pop23 = ۲۰٬۰۰۰
|ref23 = {{lower|<ref name="farsinet"/>}}
|region24 ={{پرچم|کویت}}
|pop24 = ۲۰٬۰۰۰
|ref24 = {{lower|<ref name="farsinet"/>}}
|region25 ={{پرچم|کره جنوبی}}،{{سخ}}{{پرچم|ژاپن}} و{{سخ}}{{پرچم|فیلیپین}}
|pop25 = ۵۰٬۰۰۰
|ref25 = {{lower|<ref name="farsinet"/>}}
|region26 ={{پرچم|سوئد}}
|pop26 = ۱۵٬۰۰۰
|ref26 = {{lower|<ref name="farsinet"/>}}
|region27 = {{پرچم|ترکیه}}
|pop27 = ۳۱٬۳۹۴
|ref27 = {{lower|<ref>[http://www.turkses.com/index.php?option=com_content&task=view&id=2456&Itemid=51 Number Of Foreigners Living In Turkey<!-- Bot generated title -->]</ref>}}
|region28 ={{پرچم|زلاندنو}}
|pop28 = ۱۰٬۰۰۰
|region29 ={{پرچم|بلژیک}}
|pop29 = ۶٬۰۰۰
|ref29 = {{lower|<ref name="farsinet"/>}}
|region30 ={{پرچم|نروژ}}
|pop30 = ۶٬۰۰۰
|ref30 = {{lower|<ref name="farsinet"/>}}
|region31 ={{پرچم|ایتالیا}}
|pop31 = ۵٬۹۱۰
|ref31 = {{lower|<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.caritasroma.it/Prima%20pagina/Download/Dossier2006/scheda%20di%20sintesi%202006.pdf |عنوان=نسخه آرشیو شده |بازبینی=۲۸ آوریل ۲۰۱۱ |archive-date=۲۸ سپتامبر ۲۰۰۹ |archive-url=https://web.archive.org/web/20090928175319/http://www.caritasroma.it/Prima%20pagina/Download/Dossier2006/scheda%20di%20sintesi%202006.pdf |url-status=dead}}</ref>}}
|region32 = {{پرچم|آفریقای جنوبی}} |pop32 = ۵٬۰۰۰
|ref32 = {{lower|<ref name="farsinet"/>}}
|region33 ={{پرچم|جمهوری آذربایجان}}
|pop33 = ۵۰۰٬۰۰
|ref33 = {{lower|<ref name="farsinet"/>}}
|languages = [[زبان فارسی نو|فارسی نو]] و گویش‌های دیگر زبان [[زبان فارسی|فارسی]]
|religions = [[اسلام]] ([[شیعه|تشیع]]([[شیعه دوازده‌امامی]]، [[اسماعیلیه|اسماعیلی]]، [[دراویش گنابادی]])، [[سنی|تسنن]]([[حنفی]]، [[شافعی]] و صوفیان [[چشتیه|چشتی]]، [[قادریه|قادری]]، [[نقشبندیه|نقشبندی]])، [[مزدیسنا]]، [[مسیحیت]]، [[یهودیت]]، [[بهاییت]]، [[بی‌دینی|بی‌دین]] و [[ندانم‌گرایی|ندانم‌گرا]]
|related= سایر [[مردمان ایرانی‌تبار]]
|تصویر=}}
'''فارسی‌زبانان''' یا '''پارسی‌زبانان'''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ بیهقی، تصحیح دکتر علی اکبر فیاض، صفحات 428،507،525،545،566،567،571،572(نکته مهم این است که در تاریخ بیهقی علاوه بر مردم خراسان مردم ری، اصفهان و گرگان نیز تاجیک خطاب شده‌اند.}}</ref> یا '''مردمان فارسی''' یا '''پارسی''' [[مردمان ایرانی‌تبار|مردمان ایرانی‌تباری]] هستند که زبان بومی‌شان [[زبان فارسی|'''فارسی''']] است. این مردم در طول تاریخ از یک سامانه فرهنگی مشترک<ref>{{cite book |last1=Beck |first1=Lois |title=Nomads in Postrevolutionary Iran: The Qashqa'i in an Era of Change |year=2014 |publisher=Routledge |isbn=978-1-317-74386-6 |page=xxii |quote=(...) an ethnic Persian; adheres to cultural systems connected with other ethnic Persians (...)}}</ref><ref name="Samadi">{{cite book |last1=Samadi |first1=Habibeh |title=Assessing Grammar: The Languages of Lars |year=2012 |publisher=Multilingual Matters |isbn=978-1-84769-637-3 |last2=Perkins |first2=Nick |editor1-last=Ball |editor1-first=Martin |editor2-last=Crystal |editor2-first=David |editor3-last=Fletcher |editor3-first=Paul |page=169}}</ref><ref>{{cite encyclopedia |url=http://www.iranicaonline.org/articles/iran-v1-peoples-survey |date=29 March 2012 |first=R. N. |last=Fyre |title=IRAN v. PEOPLES OF IRAN |encyclopedia=Encyclopædia Iranica |quote=The largest group of people in present-day Iran are Persians (*q.v.) who speak dialects of the language called Fārsi in Persian, since it was primarily the tongue of the people of Fārs."}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=احمدی، کامیل. از مرز تا مرز (پژوهشی جامع در باب هویت و قومیت در ایران). لندن، انتشارات مهری. چاپ اول. (۱۴۰۰). ص ۸۷ و ۸۸.}}</ref> و نفوذ گسترده فرهنگی، سیاسی و اجتماعی برخوردار بوده‌اند.<ref>{{cite book |title=History of the Persians |first=Edward |last=Farr |publisher=Robert Carter |year=1850 |pages=[https://archive.org/details/historypersians00farrgoog/page/n134 124]–7 |url=https://archive.org/details/historypersians00farrgoog}}</ref><ref name="Roisman 2011 345">{{Harvard citation no brackets|Roisman|Worthington|2011|p=345}}.</ref><ref name="Simon and Schuster">{{cite book |first=Will |last=Durant |title=Age of Faith |url=https://archive.org/details/ageoffaithhistor00dura |publisher=Simon and Schuster |date=1950 |page=[https://archive.org/details/ageoffaithhistor00dura/page/150 150] |quote=Repaying its debt, Sasanian art exported its forms and motives eastward into India, Turkestan, and China, westward into Syria, Asia Minor, Constantinople, the Balkans, Egypt, and Spain.}}</ref> در زبان‌های غربی به فارسی‌زبانان '''[[پارس|مردمان پارسی]]''' (''Persian people'') گفته می‌شود. در [[زبان پشتو]] واژهٔ '''[[پارسیوان]]'''(فارسیوان) برای فارسی‌زبانان آن کشور متداول است. فارسی‌زبانان تاثیر به سزایی در پیشرفت علم و هنر داشته‌اند.<ref name="burke"/><ref name="Persian presence"/><ref name="Bertold Spuler"/> [[ادبیات فارسی]] نیز یکی از برجسته‌ترین سنت‌های ادبی جهان است.<ref name="Persian literature"/>هویت زبانی فارسی زبانان، ریشه در قوم باستانی پارس دارد، با این حال فارسی‌زبانان امروزی نیاکان گوناگونی دارند. پارس‌ها قومی [[خاستگاه نیاهندواروپاییان|هندواروپایی]] نژاد و مهاجر به فلات ایران بودند که [[شاهنشاهی هخامنشی]] را بنا نهادند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Persian {{!}} People, Language & Religion {{!}} Britannica|نشانی=https://www.britannica.com/topic/Persian|وبگاه=www.britannica.com|بازبینی=2024-03-28|کد زبان=en}}</ref>

پارسیان باستان در اصل یک [[فهرست مردم ایرانی باستان|قوم باستان ایرانی]] بودند که در سده نهم پیش از میلاد در منطقه [[پارس]]، مطابق با [[استان فارس]] امروزی در جنوب غربی ایران، ساکن شدند.<ref name="Iranica: Fars">{{cite encyclopedia |encyclopedia=Encyclopædia Iranica |url=http://www.iranicaonline.org/articles/fars-i |title=FĀRS i. Geography |volume=IX |pages=?–336 |date=24 January 2012 |author=Xavier de Planhol |quote=The name of Fārs is undoubtedly attested in Assyrian sources since the third millennium B.C.E. under the form Parahše. Originally, it was the "land of horses" of the Sumerians (Herzfeld, pp. 181-82, 184-86). The name was adopted by Iranian tribes which established themselves there in the 9th century B.C.E. in the west and southwest of Urmia lake. The Parsua (Pārsa) are mentioned there for the first time in 843 B.C.E. , during the reign of Salmanassar III, and then, after they migrated to the southeast (Boehmer, pp. 193-97), the name was transferred, between 690 and 640, to a region previously called Anšan (q.v.) in Elamite sources (Herzfeld, pp. 169-71, 178-79, 186). From that moment the name acquired the connotation of an ethnic region, the land of the Persians, and the Persians soon thereafter founded the vast Achaemenid empire. A never-ending confusion thus set in between a narrow, limited, geographical usage of the term—Persia in the sense of the land where the aforesaid Persian tribes had shaped the core of their power—and a broader, more general usage of the term to designate the much larger area affected by the political and cultural radiance of the Achaemenids. The confusion between the two senses of the word was continuous, fueled by the Greeks who used the name Persai to designate the entire empire.}}</ref><ref name="book2"/> آن‌ها در طول تاریخ برخی از بزرگ‌ترین امپراتوری‌های جهان را بنیان‌گذاری کردند و بر بخش‌های بزرگی از جهان حکم راندند.<ref>{{cite encyclopedia |url=http://www.iranicaonline.org/articles/achaemenid-dynasty |title=ACHAEMENID DYNASTY |encyclopedia=Encyclopædia Iranica |pages=414–426 |volume=I |first=R. |last=Schmitt |quote=In 550 B.C. Cyrus (called "the Great" by the Greeks) overthrew the Median empire under Astyages and brought the Persians into domination over the Iranian peoples; he achieved combined rule over all Iran as the first real monarch of the Achaemenid dynasty. Within a few years he founded a multinational empire without precedent—a first world-empire of historical importance, since it embraced all previous civilized states of the ancient Near East. (...) The Persian empire was a multinational state under the leadership of the Persians; among these peoples the Medes, Iranian sister nation of the Persians, held a special position.}}</ref><ref name="book2"/>

گاه در دوران معاصر به فارسی‌زبانان [[افغانستان]]، [[تاجیکستان]] و [[ازبکستان]] ''[[تاجیک‌ها|تاجیک]]'' و به فارسی‌زبانان [[قفقاز]] ''[[تات‌های قفقاز|تات]]'' اطلاق می‌شود.<ref name="Iranica-Tajiks">{{cite encyclopedia |url=http://www.iranicaonline.org/articles/tajik-i-the-ethnonym-origins-and-application |title=TAJIK i. THE ETHNONYM: ORIGINS AND APPLICATION |encyclopedia=Encyclopædia Iranica |date=20 July 2009 |quote=By mid-Safavid times the usage ''tājik'' for 'Persian(s) of Iran' may be considered a literary affectation, an expression of the traditional rivalry between Men of the Sword and Men of the Pen. Pietro della Valle, writing from Isfahan in 1617, cites only ''Pārsi'' and ''ʿAjami'' as autonyms for the indigenous Persians, and ''Tāt'' and ''raʿiat'' 'peasant(ry), subject(s)' as pejorative heteronyms used by the Qezelbāš (Qizilbāš) Torkmān elite. Perhaps by about 1400, reference to actual Tajiks was directed mostly at Persian-speakers in Afghanistan and Central Asia; (...)}}</ref><ref>{{cite book |last1=Ostler |first1=Nicholas |title=The Last Lingua Franca: English Until the Return of Babel |date=2010 |publisher=Penguin UK |isbn=978-0-14-192221-8 |pages=1–352 |quote=''Tat'' was known to have been used at different times to designate Crimean Goths, Greeks and sedentary peoples generally, but its primary reference came to be the Persians within the Turkic domains. (...) ''Tat'' is nowadays specialized to refer to special groups with Iranian languages in the west of the Caspian Sea.}}</ref> با این حال، واژه‌های تاجیک و تات از نظر تاریخی به‌عنوان مترادف فارس‌زبان به کار می‌رفتند.<ref name="Iranica-Tajiks"/> بسیاری از چهره‌های تأثیرگذار فارسی‌زبان از خارج از مرزهای امروزی ایران به ویژه [[آسیای میانه]]، افغانستان و تا حدی کمتری از قفقاز هستند.<ref>{{cite book |last1=Nava'i |first1=Ali Shir (tr. & ed. Robert Devereaux) |title=Muhakamat al-lughatain |date=1996 |publisher=Leiden: Brill |page=6}}</ref><ref>{{cite book |last1=Starr |first1=S. F. |title=Lost Enlightenment: Central Asia's Golden Age from the Arab Conquest to Tamerlane |url=https://archive.org/details/lostenlightenmen0000star |date=2013 |publisher=Princeton University Press}}</ref> در زمینه‌های تاریخی ممکن است از «پارسی» برای پوشش همه موضوعات ایران باستان، بدون توجه به پیشینه قومی، استفاده شود.

== جمعیت و پراکندگی ==
[[پرونده:Map of Persian-inhabited provinces of Iran, according to a poll in 2010.PNG|بندانگشتی|مناطق فارسی‌زبان ایران]]
[[پرونده:Tajiks of Uzbekistan.PNG|بندانگشتی|مناطق فارسی‌زبان ازبکستان]]
فارسی [[زبان رسمی]] ایران، افغانستان و تاجیکستان است و البته در تاجیکستان به نام [[فارسی تاجیکی]] و در افغانستان به نام [[فارسی دری]] شناخته می‌شود. فارسی‌زبانان در ایران و تاجیکستان بزرگ‌ترین [[گروه زبانی]] به‌شمار می‌آیند.<ref>[http://johs.jseas.ir/download.aspx?id=308 «احمدی، کامیل. مطالبات قومی در ایران بر مدار عدالت و توسعه، نشریه علمی مطالعات پژوهشی در علوم انسانی و علوم اجتماعی. شماره ۶۳، تابستان ۱۴۰۰، ص ۱۰۹ - ۱۰۷»].</ref>
فارسی‌زبان در افغانستان ۲۰ میلیون تن، در تاجیکستان ۵ میلیون تن،<ref name=ToolAutoGenRef2>۸۰٪ از جمعیت ۷ میلیونی این کشور: [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ti.html منبع] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070612213308/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ti.html |date=۱۲ ژوئن ۲۰۰۷}}</ref> و در ازبکستان حدود ۷ میلیون تن هستند.<ref name=ToolAutoGenRef11>Carlson, "Uzbekistan: Ethnic Composition and Discriminations", Harvard University, August 2003</ref><ref>The Tajiks of Uzbekistan, Central Asian Survey (1996), 15(2), 213-216</ref> همچنین زبان فارسی [[زبان فارسی در شبه‌قاره هندوستان|گویش‌ورانی در هند و پاکستان]] نیز دارد. با توجه به رسمی بودن زبان فارسی در ایران، افغانستان و تاجیکستان و تسلط گویشوران سایر زبان‌ها به زبان فارسی به عنوان زبان دوم، روی هم‌رفته می‌توان شمار فارسی‌گویان جهان را حدود ۱۳۰ میلیون تن برآورد کرد.

== تاریخچه ==
ایران برای اولین بار در منابع آشوری از هزاره سوم پیش از میلاد در [[زبان اکدی]] قدیم Parahše گواهی شده است که منطقه ای متعلق به [[سومر|سومریان]] را مشخص می‌کند. نام این منطقه توسط یک قوم عشایری باستانی ایرانی که در غرب و جنوب غربی [[دریاچه ارومیه]] به منطقه مهاجرت کردند و در نهایت به «پارسیان» شهرت یافتند، برگزیده شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Stearns, Peter N. , ed. (2001). "The Medes and the Persians, c.1500-559". Encyclopedia of World History (6th ed.). The Houghton Mifflin Company}}</ref> کتیبه [[امپراتوری آشوری نو|آشوری نو]] قرن نهم پیش از میلاد از [[ابلیسک سیاه]] که در [[نمرود]] یافت شده است، آن را به اشکال آشوری متأخر پارسوا و [[پارسوآش]] به عنوان منطقه و مردمی در [[زاگرس|کوه‌های زاگرس]] نشان می‌دهد که احتمالاً دومی به سمت جنوب مهاجرت کرده است. نام منطقه را با خود به [[پارس]] منتقل کردند و این اولین گواهی بر مردم ایران باستان محسوب می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Welcome to Encyclopaedia Iranica|نشانی=https://iranicaonline.org/|وبگاه=iranicaonline.org|بازبینی=2024-02-07|کد زبان=en-US|نام=Encyclopaedia Iranica|نام خانوادگی=Foundation}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://books.google.com/books?id=K1hEMQAACAAJ|عنوان=Strootman, Rolf; Versluys, M. J. (2017).}}</ref><ref>{{Cite journal|last=SIDKİ|first=Nasır|last2=SELMASİZADE|first2=Muhammed|last3=DİNPEREST|first3=Veli|last4=CAFERİ|first4=Ferhad|date=2023-01-20|title=IRANIAN NATIONALISM AND THE ISSUE OF AZERBAIJAN AND THE TURKISH LANGUAGE (EMPHASIZING ON PERIODICALS OF TRANSITION ERA FROM QAJAR TO PAHLAVI)|url=http://dx.doi.org/10.53718/gttad.1156793|journal=Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi|volume=5|issue=9|pages=403–412|doi=10.53718/gttad.1156793|issn=2667-5366}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Boucharlat|first=Rémy|date=2013-12-01|title=Mohammad Taqi Atā’i, Ghorbān’ali ‘Abbāsi. Narges Tappe va nešānī-hāyī az dōre-e mād va haḫāmanešī dar Gorgān / Tepe Narges and Evidence for Median and Achaemenid Period in Gorgan|url=http://dx.doi.org/10.4000/abstractairanica.40175|journal=Abstracta Iranica|issue=Volume 32-33|doi=10.4000/abstractairanica.40175|issn=0240-8910}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=Zagros. Parsua. Early Persian & Median History|نشانی=http://heritageinstitute.com/zoroastrianism/zagros/index.htm|وبگاه=heritageinstitute.com|بازبینی=2024-02-07}}</ref>

واژهٔ پارسَ ([[زبان فارسی باستان|پارسی باستان]]: 𐎱𐎠𐎼𐎿, Pārsa) واژه‌ای است از زبان پارسی باستان که به قوم پارس و سرزمین‌های تحت حاکمیت این قوم گفته می‌شد.{{منبع؟}} این واژه با ورود به زبان پارسی میانه ([[زبان فارسی میانه|پارسی میانه]]: Pʾlsy ,𐭯𐭠𐭫𐭮𐭩 و Pʾʿsy 𐭯𐭠𐭥𐭮𐭩‎) به شکل پارس درآمد و به همان شکل به زبان [[زبان فارسی|پارسی نو]] ([[لاتین‌نویسی فارسی|لاتین‌نویسی]]: Pārs) وارد شد.<ref>{{Cite journal|date=2021-06-07|title=𐎱𐎠𐎼𐎿|url=https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=𐎱𐎠𐎼𐎿&oldid=62690516|journal=Wiktionary|language=en}}</ref>
[[File:Ancient Persian costumes.jpg|thumb|upright|لباس ایرانی باستانی که سربازان و یک نجیب‌زاده می‌پوشیدند. تاریخچه لباس نوشته براون و شیدر (۱۸۶۱–۱۸۸۰)]]ایرانیان باستان نقش مهمی در سقوط [[امپراتوری آشوری نو|امپراتوری آشور نو]] ایفا کردند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Oppenheim, A. Leo (1964). Ancient Mesopotamia: Portrait of a Dead Civilization. University of Chicago Press. p. 49}}</ref> [[پادشاهی ماد|مادها]]، گروه دیگری از مردم ایران باستان، منطقه را تحت یک امپراتوری به مرکزیت ماد متحد کردند که تا سال ۶۱۲ قبل از میلاد به قدرت فرهنگی و سیاسی پیشرو منطقه در آن زمان تبدیل شد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Welcome to Encyclopaedia Iranica|نشانی=https://iranicaonline.org/|وبگاه=iranicaonline.org|بازبینی=2024-02-07|کد زبان=en-US|نام=Encyclopaedia Iranica|نام خانوادگی=Foundation}}</ref> در همین حال، در زمان [[خاندان هخامنشی|سلسله هخامنشیان]]، ایرانیان یک دولت وابسته به قدرت مرکزی ماد تشکیل دادند. در سال ۵۵۲ قبل از میلاد، ایرانیان هخامنشی علیه سلطنت مادها قیام کردند که منجر به پیروزی کوروش بزرگ بر تاج و تخت در سال ۵۵۰ قبل از میلاد شد. پارس‌ها نفوذ خود را به بقیه مناطقی که [[فلات ایران]] تلقی می‌شود گسترش دادند و با گروه‌های بومی غیرایرانی منطقه، از جمله [[تمدن ایلام|ایلامی‌ها]] و [[منائیان|منائی‌ها]]، جذب شدند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Welcome to Encyclopaedia Iranica|نشانی=https://iranicaonline.org/|وبگاه=iranicaonline.org|بازبینی=2024-02-07|کد زبان=en-US|نام=Encyclopaedia Iranica|نام خانوادگی=Foundation}}</ref>
[[پرونده:Achaemenid_Empire_(flat_map).svg|بندانگشتی|نقشه [[شاهنشاهی هخامنشی|پادشاهی هخامنشی]] در بزرگ‌ترین حالت خود]]
[[شاهنشاهی هخامنشی|پادشاهی هخامنشی]] در بیشترین حد خود، از بخش‌هایی از [[اروپای شرقی]] در غرب تا [[تمدن دره سند|دره سند]] در شرق امتداد داشت و آن را به بزرگ‌ترین امپراتوری جهان تبدیل می‌کرد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://books.google.com/books?id=gsGmuQAACAAJ|عنوان=Sacks, David; Murray, Oswyn; Brody, Lisa R. (2005). Encyclopedia of the Ancient Greek World. Facts On File. p. 256 (at the right portion of the page). ISBN 978-0-8160-5722-1.}}</ref> هخامنشیان زیرساخت‌هایی را برای حمایت از نفوذ فزاینده خود ایجاد کردند، از جمله تأسیس شهرهای [[پاسارگاد]] و [[تخت جمشید]].<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://books.google.com/books?id=8aLb5pnm1j4C|عنوان=Ancient Cities: The Archaeology of Urban Life in the Ancient Near East and Egypt, Greece and Rome}}</ref> امپراتوری تا مرزهای ایالت‌های شهر یونان در سرزمین اصلی [[یونان]] امروزی گسترش یافت، جایی که ایرانی‌ها و آتنی‌ها بر یکدیگر تأثیر گذاشتند که اساساً یک تبادل فرهنگی متقابل است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://books.google.com/books?id=oGXMMD5rXBQC|عنوان=Athens and Persia in the Fifth Century BC: A Study in Cultural Receptivity}}</ref> میراث و تأثیر آن بر [[مقدونیه باستان|پادشاهی مقدونیه]] نیز بسیار زیاد بود، حتی برای قرن‌ها پس از عقب‌نشینی ایرانیان از اروپا در پی [[جنگ‌های ایران و روم|جنگ‌های یونان و ایران]].
[[پرونده:NAMABG-Colored_Alexander_Sarcophagus_1.JPG|بندانگشتی|سربازان ایرانی و یونانی باستان که در بازسازی رنگی [[تابوت‌دان اسکندر|تابوت دان اسکندر]] قرن چهارم قبل از میلاد به تصویر کشیده شده است.]]
در دوران هخامنشیان، ایرانیان در [[آسیای صغیر]] ساکن شدند. در [[لیدیه|لیدی]] (مهم‌ترین [[فهرست ساتراپی‌های هخامنشیان|ساتراپی هخامنشی]])، در نزدیکی [[سارد]]، دشت هیرکانی وجود داشت که به گفته [[استرابون]]، نام آن از مهاجران ایرانی که از هیرکانی نقل مکان کرده بودند، گرفته شده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://en.m.wikipedia.org/wiki/Persians#CITEREFRaditsa1983|عنوان=Raditsa 1983}}</ref> به همین ترتیب در نزدیکی [[سارد]]، دشت کوروش وجود داشت که بیشتر حاکی از وجود سکونتگاه‌های ایرانی متعدد در این منطقه بود. بنا بر گزارش‌ها، در تمام این قرون، لیدی و [[پنتوس]] مراکز اصلی پرستش خدایان ایرانی در [[آسیای صغیر]] بوده‌اند. به گفته [[پوسانیاس (جغرافی‌دان)|پوسانیاس]]، در اواخر قرن دوم پس از میلاد، می‌توان آیین‌هایی را مشاهده کرد که شبیه مراسم آتش‌سوزی ایرانی در شهرهای هیروکساریا و هیپایپا بود. [[مهرداد سوم (پنتوس)|مهرداد سوم]]، نجیب‌زاده ایرانی و بخشی از نخبگان حاکم ایرانی شهر [[کیوس (شهر باستانی)|کیوس]]، [[پادشاهی پونتوس|پادشاهی پنتوس]] را در اواخر عمر خود در شمال [[آسیای صغیر]] تأسیس کرد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://en.m.wikipedia.org/wiki/Persians#CITEREFMcGing1986|عنوان=McGing 1986}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://en.m.wikipedia.org/wiki/Persians#CITEREFVan_Dam2002|عنوان=Van Dam 2002}}</ref>[[پادشاهی پونتوس|پادشاهی پنتوس]] در اوج قدرت خود، تحت فرمانروایی بدنام [[مهرداد ششم (پنتوس)|مهرداد ششم]] بزرگ، [[کولخیس]]، [[کاپادوکیه]]، [[بیتینی]]، مستعمرات یونانی تائوریک [[خرسونسوس، کریمه|خرسونسوس]] و برای مدت کوتاهی استان روم [[آسیا (استان روم)|آسیا]] را کنترل کرد. پس از یک مبارزه طولانی با [[روم]] در [[جنگ‌های مهردادی]]، [[پادشاهی پونتوس|پنتوس]] شکست خورد. بخشی از آن به عنوان استان [[بیتینی و پنتوس]] در [[جمهوری روم]] گنجانده شد و نیمه شرقی به عنوان یک پادشاهی مشتری باقی ماند.

به دنبال [[جنگ‌های اسکندر مقدونی|فتوحات مقدونی]]، ایرانیان در [[کاپادوکیه]] و بقیه [[آسیای صغیر]] از هم دینان خود در ایران قطع شدند، اما آنها همچنان به ایمان ایرانیان نیاکان خود عمل کردند. [[استرابون]]، که آنها را در [[پادشاهی کاپادوکیه]] در قرن اول پیش از میلاد مشاهده کرد، گزارش می‌دهد که این «آتش افروزان» بسیاری از «مکان‌های مقدس خدایان ایرانی» و همچنین آتشکده‌ها را در اختیار داشتند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://en.m.wikipedia.org/wiki/Persians#CITEREFBoyce2001|عنوان=Boyce 2001}}</ref> استرابون، که در زمان [[آگوستوس]] (ح. ۲۷ پیش از میلاد تا ۱۴ پس از میلاد)، تقریباً سیصد سال پس از سقوط امپراتوری ایران هخامنشی، نوشت، تنها آثاری از ایرانیان در غرب آسیای صغیر را ثبت کرده است. با این حال، او کاپادوکیه را «تقریباً بخشی زنده از ایران» می‌دانست.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://en.m.wikipedia.org/wiki/Persians#CITEREFRaditsa1983|عنوان=Raditsa 1983}}</ref>

سلطه ایران در سال ۳۳۰ قبل از میلاد در پی فتح امپراتوری هخامنشی توسط [[اسکندر مقدونی]] فروپاشید، اما اندکی بعد از طریق تأسیس [[شاهنشاهی اشکانی]] در ۲۴۷ قبل از میلاد، که توسط گروهی از مردم ایران باستان برخاسته از [[پارت]] تأسیس شد، دوباره ظهور کرد. هویت ایرانی تا دوران اشکانی ارزش قومی، زبانی و مذهبی داشت. اما هنوز اهمیت سیاسی نداشت.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Welcome to Encyclopaedia Iranica|نشانی=https://iranicaonline.org/|وبگاه=iranicaonline.org|بازبینی=2024-02-08|کد زبان=en-US|نام=Encyclopaedia Iranica|نام خانوادگی=Foundation}}</ref> [[زبان  پارتی]] که به‌عنوان زبان رسمی [[شاهنشاهی اشکانی|امپراتوری اشکانی]] استفاده می‌شد، تأثیراتی بر [[زبان فارسی]]،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Welcome to Encyclopaedia Iranica|نشانی=https://iranicaonline.org/|وبگاه=iranicaonline.org|بازبینی=2024-02-08|کد زبان=en-US|نام=Encyclopaedia Iranica|نام خانوادگی=Foundation}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Windfuhr, G. (1989). "New West Iranian". In Schmitt, R. (ed.). Compendium Linguarum Iranicarum. Wiesbaden. pp. 251–62.}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=ISBN 3110199874 - جستجوی Google|نشانی=https://www.google.com/search?tbo=p&tbm=bks&q=ISBN 3110199874|وبگاه=www.google.com|بازبینی=2024-02-08}}</ref> و همچنین [[زبان ارمنی]] بر جای گذاشت.
[[پرونده:Victory_of_Shapur_I_over_Valerian.jpg|راست|بندانگشتی|امدادرسانی در نقش رستم، پیروزی پادشاه ساسانی [[شاپور یکم]] بر حاکم رومی [[والرین]] و [[فیلیپ عرب]] را نشان می‌دهد.]]
سلطنت پارتیان توسط [[شاهنشاهی ساسانی|شاهنشاهی ساسانیان]] در ۲۲۴ میلادی موفق شد. با گذشت زمان امپراتوری ساسانی، یک فرهنگ ملی که به‌طور کامل از اینکه ایرانیان به‌طور کامل آگاه بود، به‌طور جزئی با ترمیم و احیای حکمت «دانایان پیشین» (Dānāgān pēšēnīgān) انگیزه داشت. جنبه‌های دیگر این فرهنگ ملی شامل تحسین یک قهرمان بزرگ قهرمانانه و یک روحیه آرشیوزیستی بود.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Welcome to Encyclopaedia Iranica|نشانی=https://iranicaonline.org/|وبگاه=iranicaonline.org|بازبینی=2024-02-08|کد زبان=en-US|نام=Encyclopaedia Iranica|نام خانوادگی=Foundation}}</ref> در طول دوره، هویت ایران در هر جنبه ای به ارتفاع خود رسید. [[زبان فارسی میانه|فارسی میانه]]، که اجداد فارسی نو و انواع دیگر گویش‌های ایرانی است،<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=CITATION

Close
[61] Lazard, Gilbert (1975). "The Rise of the New Persian Language". In Frye, R. N. (ed.). The Cambridge History of Iran. Vol. 4. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 595–632. The language known as New Persian, which was usually called at this period by the name of darī or parsī-i darī, can be classified linguistically as a continuation of Middle Persian, the official, religious and literary language of Sasanian Iran, itself a continuation of Old Persian, the language of the Achaemenids. Unlike the other languages and dialects, ancient and modern, of the Iranian group such as Avestan, Parthian, Soghdian, Kurdish, Pashto, etc. , Old Middle and New Persian represent one and the same language at three states of its history. It had its origin in Fārs (the true Persian country from the historical point of view) and is differentiated by dialectical features, still easily recognizable from the dialects prevailing in north-western and eastern Iran.}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=زبان پهلوی (همچنین به نام فارسی میانه) زبان رسمی ایران در زمان سلسله ساسانیان (از قرن سوم تا هفتم هجری) بود. پهلوی ادامه مستقیم فارسی قدیم است و به عنوان زبان رسمی مکتوب کشور استفاده می‌شد. اما پس از استیلای مسلمانان و فروپاشی ساسانیان، زبان عربی به زبان غالب کشور تبدیل شد و پهلوی اهمیت خود را از دست داد و به تدریج با دری، گونه‌ای از فارسی میانه، با عناصر وام قابل توجهی از عربی و اشکانی، جایگزین شد.}}</ref> به زبان رسمی امپراتوری تبدیل شد<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Fortson, Benjamin W. (2009). Indo-European Language and Culture: An Introduction. John Wiley and Sons. p. 242. Middle Persian was the official language of the Sassanian dynasty (...)}}</ref> و در میان ایرانیان بسیار گسترش یافت.

[[شاهنشاهی اشکانی|اشکانیان]] و [[شاهنشاهی ساسانی|ساسانیان]] نیز از نظر فرهنگی با رومیان تعامل گسترده‌ای داشتند. [[جنگ‌های ایران و روم|جنگ‌های روم و ایران]] و [[جنگ‌های ایران و بیزانس|جنگ‌های بیزانس و ساسانیان]] برای قرن‌ها چشم‌انداز [[غرب آسیا]]، [[اروپا]]، [[قفقاز]]، [[شمال آفریقا]] و حوضه مدیترانه را شکل دادند. برای مدتی بیش از ۴۰۰ سال، ساسانیان و بیزانسیان همسایه به عنوان دو قدرت پیشرو در جهان شناخته شدند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Stillman, Norman A. (1979). The Jews of Arab Lands. Jewish Publication Society. p. 22}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=International Congress of Byzantine Studies (30 September 2006). Proceedings of the 21st International Congress of Byzantine Studies, London, 21-26 August 2006. Vol. 1–3. Ashgate Publishing. p. 29}}</ref><ref>{{Cite journal|date=2024-01-08|title=Persians|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Persians&oldid=1194371158|journal=Wikipedia|language=en}}</ref> [[کاپادوکیه]] در اواخر دوران باستان، که اکنون به دوران روم رسیده است، هنوز یک شخصیت ایرانی قابل توجه را حفظ کرده است. استفان میشل در فرهنگ لغت باستانی [[آکسفورد]] خاطرنشان می‌کند: «بسیاری از ساکنان کاپادوکیه از نژاد ایرانی بودند و آتش‌پرستی ایرانیان تا سال ۴۶۵ گواهی شده است».

پس از [[سقوط ساسانیان|تسخیر امپراتوری ساسانی توسط اعراب]] در [[قرون وسطی]]، خلفای عرب حکومت خود را در این منطقه برای چندین قرن بعد برقرار کردند که طی آن روند طولانی اسلامی شدن ایران صورت گرفت. فاتحان عرب در مقابله با تسلط فرهنگی و زبانی ایرانیان، که توسط [[خلافت اموی]] آغاز شد، شروع به تثبیت [[زبان عربی]] به عنوان زبان اصلی مردمان تابع در سرتاسر امپراتوری خود کردند و گاه به زور، واقعیت سیاسی جدید را در منطقه تأیید کردند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Frye, Richard Nelson; Zarrinkoub, Abdolhosein (1975). Cambridge History of Iran. Vol. 4. London. p. 46.}}</ref> اصطلاح عربی «[[عجم]]» به معنای «مردمی که نمی‌توانند به درستی صحبت کنند» به عنوان نامی برای غیر عرب‌ها (یا غیر عرب زبانان) به‌ویژه پارسیان به کار گرفته شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/ajam|عنوان="ʿAJAM"}}</ref> اگرچه این واژه معنایی تحقیرآمیز پیدا کرده بود و دلالت بر فرودستی فرهنگی و قومی داشت، اما به تدریج به عنوان مترادف برای «فارسی» پذیرفته شد<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Ngom, Fallou; Zito, Alex (2012). "Sub-Saharan African literature, ʿAjamī". In Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett (eds.). Encyclopaedia of Islam, THREE.}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://books.google.com/books?id=E324pQEEQQcC|عنوان=The Oxford Dictionary of Islam}}</ref> و تا به امروز به عنوان نامی برای جوامع فارسی‌زبان بومی باقی مانده است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://books.google.com/books?id=-dM4hPlxMw8C|عنوان=Islam in the World Today: A Handbook of Politics, Religion, Culture, and Society}}</ref> سلسله ای از پادشاهی‌های ایرانی مسلمان بعدها در حواشی خلافت رو به زوال عباسی تأسیس شد، از جمله [[سامانیان]] قرن نهم، که در زمان سلطنت آنها، پس از دو قرن بدون گواهینامه، برای اولین بار [[زبان فارسی]] به‌طور رسمی استفاده شد. زبان و فرهنگ فارسی پس از تهاجمات و فتوحات [[مغولان و حکومت ایلخانی در ایران|مغولان]] و ترکها (شامل [[ایلخانان]]، [[غزنویان]]، [[امپراتوری سلجوقی|سلجوقیان]]، [[خوارزمشاهیان]] و [[امپراتوری تیموری|تیموریان]]) که خود به میزان قابل توجهی [[زبان فارسی|فارسی]] شده بودند، ادامه یافت و در [[آسیای صغیر]]، [[آسیای مرکزی]] و جنوب بیشتر توسعه یافت. آسیا، جایی که [[فرهنگ ایرانی]] با گسترش جوامع ایرانی، به ویژه جوامع [[فرهنگ ترکی-ایرانی|ترک-ایرانی]] و [[فرهنگ هندوپارسی|هند-ایرانی]] شکوفا شد.

== منطقهٔ ساخت تمدن ==
[[پادشاهی ماد|مادها]] در [[زاگرس|رشته‌کوه‌های زاگرس]] مستقر شده و در مادَ (غرب ایران کنونی) تمدن به وجود آورده و در آنجا ماندگار شدند. پارس‌ها تدریجاً رو به جنوب پیشروی کرده و به سرزمینی رسیدند که [[استان فارس]] کنونی است؛ و در آنجا ماندگار شدند. پارس‌ها پس از آمدن به آن منطقه به تمدن‌های اطراف آنجا برخوردند.

[[علی بن حسین مسعودی]] در [[التنبیه و الاشراف]] می‌نویسد پارسیان قومی بودند که سرزمینشان دیار [[ناحیه جبال|جبال]] بود از ماهات ([[ماد]]) و غیره و [[آذربایجان]] تا مجاور [[ارمنستان]] و اران و بیلقان تا [[دربند (روسیه)|دربند]] که باب و الابواب است و ری و [[تبرستان|طبرستان]] و [[مسقط]] و [[شابران]] و [[گرگان (سرزمین)|گرگان]] و [[ابرشهر (استان ساسانی)|ابرشهر]] که [[نیشابور]] است و [[هرات]] و [[مرو]] و دیگر ولایت‌های [[خراسان]] و [[سیستان]] و [[کرمان]] و [[پارس]] و [[اهواز]] با دیگر سرزمین عجمان که در وقت حاضر به این ولایت‌ها پیوسته است، همهٔ این ولایت‌ها یک مملکت بود، پادشاهش یکی بود و زبانش یکی بود، فقط در بعضی کلمات تفاوت داشتند، زیرا وقتی حروفی که زبان را بدان می‌نویسند یکی باشد، زبان یکی است و گرچه در چیزهای دیگر تفاوت داشته باشد، چون [[زبان فارسی میانه|پهلوی]] و [[زبان فارسی نو|دری]] و دیگر زبان‌های پارسی.<ref>{{به عربی|التنبیه و الاشراف المسعودی :فالفرس أمة حد بلادها الجبال من الماهات وغیرها وآذربیجان إلی ما یلی بلاد أرمینیة وأران والبیلقان إلی دربند وهو الباب والأبواب والری وطبرستن والمسقط والشابران وجرجان وابرشهر، وهی نیسابور، وهراة ومرو وغیر ذلک من بلاد خراسان وسجستان وکرمان وفارس والأهواز، وما اتصل بذلک من أرض الأعاجم فی هذا الوقت وکل هذه البلاد کانت مملکة واحدة ملکها ملک واحد ولسانها واحد، إلا أنهم کانوا یتباینون فی شیء یسیر من اللغات وذلک أن اللغة إنما تکون واحدة بأن تکون حروفها آلتی تکتب واحدة وتألیف حروفها تألیف واحد، وإن اختلفت بعد ذلک فی سائر الأشیاء الأخر کالفهلویة والدریة والآذریة وغیرها من لغات الفرس}}</ref>

[[ابن ندیم|ابن الندیم]] از [[ابن مقفع|عبداﷲبن مقفع]] حکایت کند که لغات فارسی شش است: فهلویه ([[زبان فارسی میانه|پهلوی]])، دریه ([[زبان فارسی نو|دری]])، فارسیه (زبان مردم فارس)، خوزیه (زبان مردم خوزستان)، و سریانیه. فهلویه منسوب است به فهله ([[پهله]]) نامی که بر مجموع شهرهای پنجگانهٔ [[اصفهان]] و [[شهر ری|ری]] و [[همدان]] و ماه [[نهاوند]] و [[آذربایجان (استان ساسانی)|آذربایجان]] دهند.<ref>[http://www.loghatnaameh.com/dehkhodaworddetail-c4407b040598473a99122acce128f89b-fa.html لغتنامه دهخدا: فارسی]</ref>

== هخامنشیان ==
{{اصلی|هخامنشیان}}
پارس‌ها پس از ورود به این سرزمین تحت ریاست [[هخامنش]] حکومت کوچک خود را تشکیل دادند. پس از مرگ هخامنش پسرش [[چیش‌پیش]] پادشاه [[پارس (سرزمین)|پارس]] نامیده شد و با تصرف [[انشان]] را که به تازگی از قلمروی [[ایلام (تمدن)|دولت ایلام]] تصرف شده بود، رسماً در قلمروی وسیعتری به فرمانروایی پرداخت.<ref>(کتاب ایران تألیف گیرشمن ترجمهٔ معین صص ۵۹–۱۰۹)</ref>
این شخص همان پدر [[کوروش یکم]] و [[آریارمنه]] است که حکومت را میان دو فرزند خود تقسیم کرد و دو شاخه از خاندان هخامنش به وجود آورد. پادشاهی [[پارس (سرزمین)|پارس]] را به پسرش آریارمنه داد که شاخهٔ آریارمنه به ترتیب پسرش [[آرشام]]، نوه‌اش [[ویشتاسپ (پدر داریوش یکم)|ویشتاسپ]] و پسر ویشتاسپ یعنی [[داریوش بزرگ]] بودند و پادشاهی [[انشان]] را که به تازگی از قلمروی [[ایلام (تمدن)|دولت ایلام]] تصرف شده بود را به پسرش کوروش یکم داد. شاخهٔ دوم یعنی نسل [[کوروش یکم]] از این شاخه به ترتیب کوروش، پسرش [[کمبوجیه یکم]]، [[کوروش دوم]] پسر کمبوجیه و معروف به کوروش بزرگ و [[کمبوجیهٔ دوم]] فاتح [[مصر باستان|مصر]] بودند. در زمان [[هوخشتره]] شاه بزرگ [[پادشاهی ماد|ماد]] و فاتح [[امپراتوری آشوری نو|آشور]]، آریارمنه از پادشاهی پارس برکنار و پادشاهی پارس و انشان همزمان به کمبوجیه یکم رسید.<ref>(ایران باستان پیرنیا ج ۱ ص ۲۳۱)</ref>

== ساسانیان ==
{{اصلی|ساسانیان}}
در پی نارضایتی‌های مردمی از حکومت [[اشکانیان]]، [[اردشیر بابکان]] که یک پارس بود و از نسل و نسب به هخامنشیان می‌رسید علیه اشکانیان قیام کرد و پس از جنگ‌های متعدد آن‌ها را برانداخت و دومین حکومت پارس‌ها، یعنی [[شاهنشاهی ساسانی|ساسانیان]] را بنیاد گذاشت. این حکومت یک حکومت دینی و نسبتاً نیرومندتر از اشکانیان بود که توانست پهناوری خود را تا حدودی به قلمروی هخامنشیان برساند و به مدت چهارصد سال بر ایران فرمان‌روایی داشته باشد.

== زبان فارسی ==
زبان فارسی سه دوره تاریخی دارد دوره اول که [[زبان فارسی باستان|پارسی باستان]] نامیده می‌شود در جنوب ایران کنونی و ناحیه پارس گویشور داشت و زبان رسمی هخامنشیان بود. دوره دوم آن پارسی میانه یا [[زبان فارسی میانه|پهلوی ساسانی]] نام داشت که زبان رسمی ساسانیان بود و سومین و واپسین دوره آن که به شکل جدی بعداز حمله اعراب شکل گرفت [[فارسی نو|دری]] نام دارد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ زبان فارسی، مهری باقری، نشر قطره.}}</ref>این گویش توسط خاندان سامانی ابتدا در [[سیستان بزرگ]]، [[خراسان]] و [[ماوراء النهر]] شکل گرفت و بعدها گویش غالب در بخش‌هایی از عراق عجم، کرمان و فارس شد، [[زبان لارستانی|گویش لارستانی]] که لهجه‌ای دیگر از زبان‌های ایرانی جنوب غربی است یکی از گویش‌های بازمانده فارسی میانه است. [[فارسی زبانان ایران|فارسی‌زبانان]] بزرگ‌ترین قومیت در داخل ایران‌اند که درحال حاضر از نظر جمعیتی به عنوان قوم غالب در این کشور شناخته می‌شوند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=گزارش کتابخانه کنگره دربارهٔ زبان فارسی|نشانی=https://www.loc.gov/rr/frd/cs/pdf/CS_Iran.pdf|وبگاه=archive.md|تاریخ=2020-05-03|بازبینی=2022-01-24|archive-date=۳ مه ۲۰۲۰|archive-url=https://archive.today/20200503171417/https://www.loc.gov/rr/frd/cs/pdf/CS_Iran.pdf|url-status=bot: unknown}}</ref><ref>[https://www.loc.gov/rr/frd/cs/pdf/CS_Iran.pdf#27 «اقوام ایرانی از نگاه کتابخانه کنگره آمریکا» (PDF)].</ref> [[زبان فارسی]] زبان مشترک این قوم است که بیشترین گویشوران را در [[ایران]] دارد و به باور برخی از پژوهشگران، عامل تقویت کننده و پیوند دهنده سایر [[اقوام ایرانی‌زبان|اقوام ایرانی]] است.<ref>''«فلاح، مرتضی. نقش زبان فارسی در گسترش هویت ملی و فرهنگی ایران، مطالعات ملی تابستان ۱۳۸۷، شماره ۳۴، ص ۳–۳۰»''.</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کدی، نیکی. ایران دوران قاجار و برآمدن رضاخان، تهران، انتشارات ققنوس، (۱۳۸۱)، ص ۱۰۲۲.}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=اس. بی. اس: زبان فارسی بیش از حد تصور در جهان گسترده است|نشانی=https://www.irna.ir/news/81983832/اس-بی-اس-زبان-فارسی-بیش-از-حد-تصور-در-جهان-گسترده-است|وبگاه=ایرنا|تاریخ=2016-02-29|بازبینی=2022-01-24|کد زبان=fa|نام خانوادگی=10}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=Iran|نشانی=https://www.ethnologue.com/country/IR/languages|وبگاه=Ethnologue|بازبینی=2022-01-24|کد زبان=en}}</ref> برخی بر این عقیده‌اند که [[هویت ایرانی|هویت ملی ایرانی]] در سایه وجود زبان فارسی شکل گرفته است و این زبان مورد توافق و قبول سایر [[اقوام ساکن ایران|اقوام ساکن در ایران]] است، در عین حال باید توجه داشت که وجود فارسی‌زبانان خارج از مرزهای ایران (در [[افغانستان]] و [[تاجیکستان]]) و احساس هویت مشترک حول زبان فارسی بیانگر وجود نوعی هویت منطقه‌ای بین فارسی‌زبانان می‌باشد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=احمدی، کامیل. از مرز تا مرز (پژوهشی جامع در باب هویت و قومیت در ایران). لندن، انتشارات مهری. چاپ اول. (۱۴۰۰). ص ۸۷ و ۸۸.}}</ref>

فارسی زبانان همچنین حدود ۶۰ درصد جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دهند و فارسی یکی از دو زبان رسمی این کشور است. ۸۴ درصد مردم تاجیکستان و بخش زیادی از جمعیت جنوب ازبکستان را نیز مردم فارسی‌زبان تشکیل می‌دهند، سیاست‌های تاجیک ستیزانه دولت ازبکستان موجب تضعیف زبان فارسی در ازبکستان شده است.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=fa|تاریخ=12 مارچ 2014|وبگاه=af.shafaqna.com|نشانی=https://af.shafaqna.com/FA/35258|عنوان=عوامل ازبک شدن تاجیکان در تاجیکستان چیست؟}}</ref>

== جستارهای وابسته ==
* [[زبان فارسی]]
* [[فرهنگ ایرانی]]

== پانویس ==
{{پانویس|۲|چپ‌چین=بله}}

{{گروه‌های قومی در ایران}}
{{موضوعات ایران}}
{{شاهنشاهی هخامنشی}}
{{خراسان بزرگ}}
{{جمعیت‌شناسی بحرین}}

[[رده:اقوام آسیا]]
[[رده:اقوام خاورمیانه]]
[[رده:اقوام در ازبکستان]]
[[رده:اقوام در افغانستان]]
[[رده:اقوام در ایران|فا]]
[[رده:اقوام در پاکستان]]
[[رده:اقوام در تاجیکستان]]
[[رده:اقوام در جمهوری آذربایجان]]
[[رده:اقوام در داغستان]]
[[رده:اقوام در عراق]]
[[رده:بومیان غرب آسیا]]
[[رده:جوامع مسلمان]]
[[رده:مردمان ایرانی‌تبار]]
[[رده:مردمان باستانی]]