Redaktado de Kanarioj

{{Geokesto | Administra unuo
<!-- *** Kapo *** -->
| nomo                     = 
| devena_nomo              = 
| alia_nomo                = {{Lang-es|Canarias}}
| kategorio                = aŭtonoma komunumo 
<!-- *** Nomo *** -->
| etimologio               = 
| oficiala_nomo            = Islas Canarias
| moto                     = 
| kromnomo                 = 
<!-- *** Dosiero *** -->
| dosiero                   = 
| dosiero_priskribo         = 
<!-- *** Simboloj *** -->
| flago                     = Flag of the Canary Islands (simple).svg
| blazono                   = Escudo de Canarias.svg
| lando                     = Hispanio 
| lando_tipo                = Ŝtato
| lando_flago               = 1
| ŝtato                    = 
| regiono                   = Kanarioj
| distrikto_tipo            = Provincoj
| distrikto_faldo           = 1
| distrikto                 = Provinco Sankta Kruco de Tenerifo
| distrikto1                = Provinco La Palmoj
| distrikto2                = 
| distrikto3                = 
| distrikto4                = 
| distrikto5                = 
| distrikto6                = 
| distrikto7                = 
| municipo                  = 
| municipo_tipo             = Komarkoj
| histregiono_faldo         = 1
| histregiono               = 
| histregiono1              = 
| histregiono2              = 
| histregiono3              = 
<!-- *** Familio *** -->
| parto                     = 
| rivero_faldo              = 1
| rivero                    = 
| rivero1                   = 
| rivero2                   = 
| rivero3                   = 
| montaro                   = 
| ĉefurbo                  = 
| urbo_tipo                 = Kelkaj urboj
| urbo_faldo                = 1
| urbo                      = Santa Cruz de Tenerife
| urbo1                     = Las Palmas de Gran Canaria
| urbo2                     = 
| urbo3                     = 
| urbo4                     = 
| urbo5                     = 
| urbo6                     = 
| urbo7                     = 
| urbo8                     = 
| urbo9                    = 
| urbo10                    = 
| urbo11                    = 
| limo_faldo                = 1
| limo                      = 
| limo_noto                 = 
| limo1                     = 
| limo1_noto                = 
| limo2                     = 
| limo2_noto                = 
| limo3                     = 
| limo3_noto                = 
| memorindaĵo_tipo         = 
| memorindaĵo              = 
| memorindaĵo1             = 
| memorindaĵo2             =  
| konstruaĵo               = 
| konstruaĵo_tipo          = 
<!-- *** Situo *** -->
| situo            = Santa Cruz de Tenerife, Las Palmas de Gran Canaria
| koordinatoj_ne_en_titolo = true
| leviĝo           =  	8
| ĉefurbo_lat_d             = 28
| ĉefurbo_lat_m             = 06
| ĉefurbo_lat_s             = 00
| ĉefurbo_lat_NS            = N
| ĉefurbo_long_d            = 15
| ĉefurbo_long_m            = 24
| ĉefurbo_long_s            = 00
| ĉefurbo_long_EW           = W
| plej_alta                  = 
| plej_alta_lat_d            = 
| plej_alta_long_d           = 
| plej_malalta                   = 
| plej_malalta_lat_d             = 
| plej_malalta_long_d            = 
<!-- *** Dimensioj *** -->
| areo                     = 7446
| areo_rondumo             = 3
<!-- *** Loĝantaro *** -->
| loĝantaro               = {{unuo|{{WikidataLoĝantaro}}|loĝantoj}}
| loĝantaro_dato          = {{WikidataLoĝantaroDato}} 
| loĝantaro_denseco       = {{unuo|{{#expr:({{WikidataLoĝantaro}}/{{#invoke:Wikidata|claim|P2046}}) round 0}}}}
<!-- *** Historio & gvidantaro *** -->
| establita              = [[30-a de decembro]] [[1996]]
| establita_tipo         = Aŭtonomeco
| dato                     = 
| ĉefulo =  {{#invoke:Wikidata|claim|P6}}<br>
<small>(ekde {{#invoke:Wikidata|claim|P6|qualifier=P580}})</small>
| ĉefulo_tipo               = 
| ĉefulo_partio             = 
<!-- *** Kodoj *** -->
| horzono           = [[Mez-Eŭropa tempo|MET]] | utc_offset =+1
| horzono_DST       = [[Mez-Eŭropa tempo|MET]] | utc_offset_DST =+2
| poŝtkodo              = 
| areo_kodo                = 
| areo_kodo_tipo           = 
| kodo                     = ES-CN
| kodo_tipo                = [[ISO 3166-2:ES]]
| kodo1                    = 
| kodo1_tipo               = 
| kodo2                    =  
| kodo2_tipo               = 
<!-- *** UNESCO ktp. *** -->
| unesko_nomo               = 
<!-- *** Liberaj kampoj *** -->
| libera                    = 
| libera_tipo               = 
| libera1                   = 
| libera1_tipo              = 
| libera2                   = 
| libera2_tipo              = 
<!-- *** Mapoj *** -->
| mapo                      = 
| mapo_fono                 = 
| mapo_priskribo             = 
| mapo_lokumilo              = Hispanio
| mapo1                      = Localización de la Región de Canarias.svg
| mapo1_fono                   = 
| mapo1_priskribo              = Situo de Kanarioj enkadre de Hispanio
| mapo1_lokumilo               = 
<!-- *** Retpaĝoj *** -->
| retpaĝo                  = [http://www.gobcan.es/ Registaro de Kanarioj]
 | commons                   = Canary Islands
<!-- *** Notoj *** -->
| notoj                = {{mapligilo administra unuo|zomo=7}}
}}
La [[Hispanio|hispanaj]] insuloj '''Kanarioj''' ({{Lang-es|Islas Canarias}} [islas kanarjas]) situas en la [[Atlantiko]], proksimume 100&nbsp;km de la [[afriko|Afrika]] marbordo de [[Maroko]].

La [[Administra organizado de Hispanio|aŭtonoma komunumo]] de Kanarioj (7.242&nbsp;km²) havas 1.700.000 loĝantojn. Ĝi konsistas el la provincoj de Las Palmas (4.072&nbsp;km²) kaj Santa Cruz de Tenerife (3.170&nbsp;km²). La plej gravaj kanariaj urboj estas [[Santa Cruz de Tenerife]] kaj [[Las Palmas de Gran Canaria]]. Ankaŭ historia estas [[La Laguna]] (Tenerifo), kun universitato, kie instruis interalie la [[Esperantisto]] kaj eldonisto [[Juan Régulo Pérez]].

Tiuj insuloj metafore foje estas nomataj [[Fortuninsuloj]].

== Insuloj ==
La insuloj de Kanarioj estas:

* [[Provinco Sankta Kruco de Tenerifo]]:
** [[Tenerifo]]
** [[La Palma]]
** [[La Gomera]]
** [[El Hierro]]
* [[Provinco La Palmoj]]:
** [[Gran Canaria]]
** [[Lanzarote]]
** [[Fuerteventura]]
** la Insuletoj

La tiel nomitaj Insuletoj (hispane ''los Islotes'') estas: ''[[Lobos (insulo)|Lobos]]'' inter Fuerteventura kaj Lanzarote; kaj la [[Ĉiniĥa Insularo]] (hispane ''Archipiélago Chinijo'') norte de Lanzarote kun la insuloj ''[[Alegranza]]'', ''[[La Graciosa]]'', ''[[Montaña Clara]]'', ''Roque del oeste'' ("okcidenta roko aŭ rifo") kaj ''Roque del este'' ("orienta roko aŭ rifo").

Ĉiu el la sep grandaj insuloj posedas aŭtonoman registaron, nomatan ''cabildo'' [kaBILdo].

Aliflanke, ĉiu el ili estas tre malsimila al la alia el geografia kaj pejzaĝa vidpunktoj. Oni povas trovi el dezertoj en la orientaj insuloj ĝis praarbaroj en la plej orientaj aŭ [[vulkano]]j en la centraj. Preskaŭ duono de la Naciaj Parkoj de Hispanio troviĝas en Kanarioj.

En Tenerife troviĝas la [[Tejdo]], la plej alta el la hispanaj montoj (3.718 metrojn de alteco), kiu, kun la ĉirkaŭaĵoj, formas la plej vizitatan Nacian Parkon de la lando.

La Palma havas ankoraŭ vulkanan aktivadon en la monto ''Teneguía'' kaj en la ''Roque de los Muchachos'' (2.426 m), en la limo de la [[Nacia Parko Caldera de Taburiente]].

Lanzarote estas la plej orienta, kaj tie troviĝas la [[Nacia Parko Timanfaya]].

La loĝdenseco estas 219 loĝ./km², multe pli alta ol la averaĝo de Hispanio. Gran Canaria kaj Tenerife posedas pli ol la 80% de la tuta loĝantaro de la insuloj.

== Provincoj ==
{| class="prettytable"
|-
| [[Provinco]]
| Situo de provinco
| Provinca mapo
| Provinca ŝildo
| Provinca flago
| Provinca ĉefurbo
| Insuloj
|-
| [[Provinco La Palmoj]]
| [[Dosiero:Provmap-laspalmas.png|100px]]
| [[Dosiero:Las Palmas - Mapa municipal.svg|100px]]
| [[Dosiero:Provincia de Las Palmas - Escudo.svg|50px]]
| [[Dosiero:Provincia de Las Palmas - Bandera.svg|100px]]
| [[Las Palmas de Gran Canaria]]
| [[Gran Canaria]]<br />[[Fuerteventura]]<br />[[Lanzarote]]<br />[[Ĉiniĥa Insularo]]
|-
| [[Provinco Sankta Kruco de Tenerifo]]
| [[Dosiero:Provmap-sctenerife.png|100px]]
| [[Dosiero:Santa Cruz de Tenerife - Mapa municipal.svg|100px]]
| [[Dosiero:Provincia de Santa Cruz de Tenerife - Escudo.svg|50px]]
| [[Dosiero:Provincia de Santa Cruz de Tenerife - Bandera.svg|100px]]
| [[Santa Cruz de Tenerife]]
| [[Tenerifo]]<br />[[La Palma]]<br />[[La Gomera]]<br />[[El Hierro]]
|-
|}

== [[Biogeografio]] ==
Laŭ la [[tipologio]] de la [[Monda Natur-Fonduso]] (WWF), la [[insularo]] apartenas al la mediteranea [[ekoprovinco]] de la [[palearkta ekozono]] kaj [[Biomo|biome]] al [[mediteraneaj arbaroj, duonarbaroj kaj arbustaroj]]. Lanzarote kaj Fuerteventura situas en la [[ekoregiono]] de la [[mediteraneaj sekaj duonarbaroj de akacio kaj arganio]]. La aliaj, pli okcidentaj insuloj, troviĝas en la [[kanariaj sekaj duonarbaroj kaj arbaroj]].
==Historio==
En Kanarioj loĝis la tiel nomataj [[Guanĉoj]] antaŭ la eŭropa konkero. La ĝusta maniero laŭ kiu la insuloj estis koloniigitaj estas nekonata, kvankam la plej vaste akceptitaj teorioj hodiaŭ estas tiuj, kiuj diras, ke ĉi tiuj loĝantaroj estis alportitaj de Norda Afriko de Fenicianoj aŭ Romanoj. Ĝis nun la plej rigoraj kronologioj indikis, ke la unuaj insulanoj alvenis al Kanarioj inter la 3a kaj 1a jarcentoj antaŭ Kristo. Ĉi tiu statuo situas en la Placo de la Patrono de Kanariaj en Candelaria.

Pri agrikulturo, estis grandaj diferencoj inter insuloj, Granda Kanario estas la plej evoluinta tiurilate. Ĝi estis esence cereal-bazita agrikulturo, bazita sur varioj de tritiko kaj hordeo uzataj kiel ingrediencoj de la tradicia ''[[gofio]]'' [GOfjo], kiu ankoraŭ konsumiĝas en Kanarioj. Estis granda nombro da dioj sur la malsamaj insuloj.

===Kanarioj en la Moderna Epoko===

La procezo de homa kaj kultura rasmiksaĵo, kiu karakterizis la insulojn post la konkero, estigis modernan kanarian socion. La ekonomia modelo de la insuloj baziĝis, krom agrikultura kaj bruta memkonsumo, sur eksportaj produktoj kiel orko, vino kaj sukerkano. Sukero estos la unua eksporta rikolto en la historio de Kanarioj, kaj la letero de enkonduko de la insuloj al la nova mondekonomio formita. Ĝuste la konkurenco de sukeroj de la indiĝenaj homoj estos unu el la kaŭzoj, kiuj klarigus la postan malpliiĝon de ĉi tiu rikolto sur la insuloj.

Fakte la insuloj estis escepto al la monopolo ekzercita de la Hispana Krono de la Domo de Kontraktado de Sevilo rilate al usona komerco. Ĉi tio transformas la insulojn kaj iliajn havenojn en komercajn centrojn inter la du bordoj de Atlantiko.

La [[MPAIAC]] (hispane: ''Movimiento por la Autodeterminación e Independencia del Archipiélago Canario'' - Movado por Memdeterminado kaj Sendependeco de la Kanaria Insularo) estis organizo kiu celis atingi la rajton al memdeterminado kaj apartigo de Kanarioj disde la Regno de Hispanio. Ĝi estis aktiva en la 1970-aj jaroj.

==Literaturo==
* {{eo}} [[Juan Régulo Pérez|Régulo Pérez, Juan]] (1958). “De la Hesperidinaj ĝis la Kanariaj Insuloj”, en ''[[Sciencaj Studoj bazitaj sur originalaj esploroj kaj observoj]]'', red. [[Paul Neergaard]]. [[Internacia Scienca Asocio Esperanta]], [[Kopenhago]], p.&nbsp;75-82.

== Vidu ankaŭ ==
* [[Esperanto movado en Kanariaj insuloj]]
* [[Listo de maraj ekoregionoj]]
* [[Guanĉoj]]
* [[Kanaria dialekto]]

== Eksteraj ligiloj ==
* [http://donh.best.vwh.net/Esperanto/Literaturo/Revuoj/nlr/nlr35/mitoj.html Mitoj pri historio de la Kanarioj] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20070319222642/http://donh.best.vwh.net/Esperanto/Literaturo/Revuoj/nlr/nlr35/mitoj.html |date=2007-03-19 }}

{{Regionoj de Hispanio}}
{{projektoj|commonscat=Canary Islands|n=Kategorio:Kanariaj insuloj}}

[[Kategorio:Kanarioj| ]]