Redaktado de Birmo

{{Informkesto lando
 | nomoenlokalingvo = [[Dosiero:Myanmar long form.png|Pyidaungzu Myanma Naingngandaw|220ra]]
 | transskribo = Pyidaungsu Myanma Naingngandaŭ
 | eonomo = Mjanmaa Unio
 | flago = [[Dosiero:Flago-de-Birmo.svg|120ra]]
 | blazono = [[Dosiero:State seal of Myanmar.svg|100ra]]
 | nacia himno = [[Kaba Ma Kyei]] <br /> Ĝis la fino de la mondo
 | lokigo-bildo = [[Dosiero:Location Burma (Myanmar) ASEAN.svg|270ra|Situo]]
 | lingvoj = [[Birma lingvo|Birma/Mjanmaa lingvo]] (65%) <br /> 107 gentaj lingvoj<ref>Cliff, Goddard (2005). The Languages Of East And Southeast Asia: An Introduction. Oxford University Press. ISBN 0-19-924860-5.</ref>
 | ĉefurbo = [[Naypyidaw]]
 | religio = [[Budhismo]] (89%) <br /> [[Kristanismo]] (4%) <br /> [[Islamo]] (4%)
 | km2 = 676 578
 | akvo = 3,06
 | loĝantoj = Bamaroj
 | loĝantaro = 48 798 000 (2007, takso)
 | loĝdenso = 75
 | vivlongeco = 
 | alfabeteco = 
 | valuto = [[Birma kjato]] | valuta kodo = MMK
 | horzono = +6.30
 | ttt = mm
 | landkodo = MMR
 | tel = 95
 | politika sistemo = Militista [[Junto (politiko)|junto]]
 | ŝtatestro = prezidanto [[Tein Sein]]
 | ĉefministro = ne plu ekzistas ekde 2011
 | nacia tago = [[4-a de januaro]]
 | sendependeco = [[4-a de januaro]] [[1948]] (de [[Britio]])
 | esperanto-asocio = -
}}
'''Mjanmao''' ({{lang-my|မြန်မာ}}, prononco [mjəmà], laŭ la angla formo de la oficiala nomo laŭ la aktuala reganta [[junto (politiko)|junto]] ekde 1989 kaj laŭ [[UN]]; eventuale, malpli ofte, ankaŭ '''''Mjanmaro''''') aŭ '''Birmo''' (oficiala nomo ĝis 1989, daŭre rekomendata de la [[Akademio de Esperanto]] kaj plu la ordinare uzata nomo en Esperanto), estas lando en [[Sud-Orienta Azio]]. Ĝi landlimas [[Barato]]n, [[Bangladeŝo]]n, [[Laoso]]n, [[Ĉinio]]n kaj [[Tajlando]]n kaj havas proksimume 2 000&nbsp;km da marbordo sude.

La landon regas [[militista reĝimo]] ekde [[1962]] kaj ne okazis parlamentaj balotadoj de [[1990]], kiam la nuna militista junto malvenkegis en ili, ĝis [[2010]]. La registaro ne obeis la rezulton de la balotado, daŭrigis sian agadon kaj malliberigis la alipartianojn kiel la [[Nobel-premio|Nobelpremiiton]] pri [[Paco]] [[Aung San Suu Kyi]]. Post 17 jaroj, en [[2007]] la Militista Junto kontraŭstaris popolan protestadon, estratan de [[bikŝuo|budhismaj monaĥoj]]. Kapitalismaj okcidentaj landoj subtenis la ribelon. [[Ĉinio]] estas ĉefa ekonomia partnero de Birmo (vidu sube Ekonomio). En [[2010]] tamen okazis ĝenerala balotado, kiun gajnis la partio [[Unia Solidara kaj Evolua Partio]], subtena al la junta reĝimo: La 4-an de februaro 2011 la ĝistiama ĉefministro [[Tein Sein]] iĝis ŝtatprezidento kaj per tiu elekto formale finiĝis la junta reĝimo, kvankam pluregas la samaj homoj.

== Bazaj informoj ==
<UL>
<LI>'''Landkodo:''' MM.
<LI>'''Esperanto-nomo:''' [a] Mjanmao, Mjanmaro
<LI>'''Nacia nomo:''' ''Myanma Neinang''.
<LI>'''Areo:''' 676.600 kv.km.
<LI>'''Politika sistemo:''' militista reĝimo.
<LI>'''Ŝtatestro: '''gvidanto de ŝtata konsilio ''Than Shwe'' (1992).
<LI>'''Adm. divido:''' 7 regionoj kaj 7 ŝtatoj.
<LI>'''Ĉefurbo:''' [[Pyinmana]] aŭ [[Naypyidaw]].
<LI>'''Urboj: '''''[[Ranguno]]'' aŭ ''[[Jangono]]'' (3.662 mil), ''[[Mandalay]]'' (417 mil), ''Basejn'' (356 mil).
<LI>'''Loĝantaro:''' 45.106 mil (1995), inter ili 68% [[birmanoj]], 9% [[ŝanoj]], 7% [[karenoj]], 3% [[ĉinoj]], 13% aliaj.
<LI>'''Ŝtatlingvo:''' [[birma lingvo|birma]]
<LI>'''Parollingvoj:''' [[karena lingvo|karena]], [[ŝana lingvo|ŝana]], [[kaĉina lingvo|kaĉina]], [[mona lingvo|mona]], [[ĉina lingvo|ĉina]].
<LI>'''Kredantoj:''' [[budhistoj]].
<LI>'''Eksporto:''' rizo, kaŭĉuko.
<LI>'''Organizoj:''' [[UNO]] ([[1948]])
</UL>

== Urboj ==
La plej granda urbo de la lando, kun 4 477 782 loĝantoj <small>(en [[2005]])</small> estas [[Ranguno]], kiu ĝis [[novembro]] [[2005]] estis la [[ĉefurbo]] de la lando.

Ekde [[decembro]] [[2005]], la administracioj estis translokigitaj al la nova ĉefurbo [[Nepjido]]<ref>Noto : '''''Nepjido''''' ([[Birma lingvo|birme]]: နေပြည်တော်မြို့, Naypyitaw), eksa Pjinmano (ပျဉ်းမနားမြို့, Pyinmana, kvankam tiun ŝanĝon de ĉefurbo ne agnoskis ĉiuj landoj kaj internaciaj organizaĵoj en la mondo</ref>, kiu situas ĉirkaŭ 320&nbsp;km norde de Ranguno. La [[6-an de februaro]] [[2006]] la translokigo de ĉiuj ministerioj estis oficiale finita. La nova ĉefurbo estas malpermesita al civiluloj kaj eksterlandanoj kaj estis oficiale nomita ''[[Naypyidaw]]'' (reĝa urbo) la [[22-an de marto]] [[2006]].

Aliaj grandaj urboj estas [[Mandalay|Mandalajo]], [[Molamjajn]], [[Bago]], [[Patejn]], [[Taunĝi]].

== Nomo-ŝanĝoj ==
La reĝimo volis en 1988 liberiĝi de ĉiuj referencoj al la kolonia epoko kaj tial ili decidis ŝanĝi la nomon de la lando al Mianmao. Ankaŭ urboj kaj riveroj ricevis novan nomon. ''Rangoon'' estis rebaptita en ''Yangon'', ''Pagan'' fariĝis ''Bagan'' kaj la rivero ''Irrawaddy'' (Irivadio) fariĝis la rivero ''Ayeyarwady (''Ajejarvadio'')''. Jen la ĉefaj nomŝanĝoj<ref>(nl) ''[https://www.zuidoostaziemagazine.com/birma-of-myanmar/ Is het nu Birma of Myanmar?]'' (Ĉu estas nun Birmo aŭ Mianmao?), Zuidoost-Azië Magazine.</ref>:

''Birma/Burma/'''''Birmo''' → Myanmar/ '''Mjanmao/''' '''Mianmaro'''<ref name=":0" />/ '''Mjanmaro'''

''Rangoon'' / [[Ranguno]] → ''Yangon''

''Pagan/Pegu → Bagan'' / '''[[Bago]]'''

''Akyab → Sittwe''

''Amherst → Kyaikkami''

''Arakan → Rakhine''

''Bassein →'' '''''[[Patejn]]'''''

''Maymyo → Pyin U Lwin''

''Moulmein / Mulmejn →  Mawlamyine / '''[[Molamjajn]]'''''

''Myohaung → Mrauk U''

''Pegu → Bago''

''Prome → Pyay''

''Sandoway → Thandwe''

''Syriam → Thanlyin''

''Yaunghwe → Nyaung Shwe''

Rivero ''Irrawaddy''/[[Rivero Iravadio|'''Rivero Irovadio''']] → Rivero ''Ayeyarwady'' / [[Iravadio|'''Rivero Ajejarvadio''']]

Rivero ''Salween'' → Rivero ''Thanlwin''

Rivero ''Sittang'' → Rivero ''Sittoung''

''Tennasserim'' → ''Tanintharyi''

== Espererantigo de la nomoj ==
{{Vidu ankaŭ|Nomoj de Birmo/Mjanmao|Vjetnamoj#Noto pri la nomo de Vjetnamio}}

En ĉiu lingvo estas disputo pri la landanomo, kiu estu devena de aŭ "''Bama''" (bazita sur "''Bamar''", la nomo de la plej granda etno en la lando) aŭ de "''Myanma''".

La plej konata esperantigo de "''Bama''" estas "Birmo".

Ebloj de la esperantigo de "''Myanma''" estas "''Mianmo''" aŭ "'''Mjanmao'''"<ref>Laŭ la vortaro "Großes Wörterbuch Esperanto-Deutsch" de Erich-Dieter Krause, paĝo 483, la lando nomiĝas ankaŭ ''Mjanmo''. Tamen li sub la kapvorto ''Birmo'', paĝo 87, mencias la vorton ''Mjanmaro''.</ref> aŭ "'''Mianmaro'''"<ref name=":0">[http://www.esperantoporun.org/dokumentoj/informiloj/informilo-de-marto-2019/ Informilo Esperanto por UN] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20190826111234/http://www.esperantoporun.org/dokumentoj/informiloj/informilo-de-marto-2019/ |date=2019-08-26 }}, marto 2019</ref> aŭ "'''Mjanmaro'''"

Tamen, iuj teorie uzas la formon "Birmujo" (aŭ "Mjanmujo").<ref>[http://esperanto-ondo.ru/Recenzoj/R-rossia.htm Recenza eseo de] [[Sergio Pokrovskij]]</ref><ref>{{Citaĵo el la reto |url=http://www.elerno.cn/elibro/FestlibroLisen.pdf |titolo=La arto agadi kune: Festlibro por s-ano Li Sen |alirdato=2014-05-30 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20140530044447/http://www.elerno.cn/elibro/FestlibroLisen.pdf |arkivdato=2014-05-30 }}</ref> Povus anstataŭigi la diron

:"el ĉiuj birmoj nur 69% estas la etno nomata ''Bamar'' en Birmo"
:: -> "el ĉiuj '''birmujanoj''' nur 69% estas '''birmoj'''". Tia ŝanĝado oficiale estis farita por la landonomo "Vjetnamio" (el "Vjetnamo") per la [[Akademio de Esperanto]] en 1

== Historio ==
Birmo estis parto de la ampleksega [[Imperio]] de [[Britio]] kiel [[Brita Birmo]] post la lasta reĝo [[Thibaw Min]] ĝis la [[Dua Mondmilito]].

La [[Birma Kampanjo]] estis serio de bataloj en Brita Birmo, en la [[Pacifika Fronto]] de la Dua Mondmilito, ĉefe inter fortoj de la Brita Imperio kaj Ĉinio, kun subteno de Usono, unuflanke, kontraŭ la invadantaj fortoj de la Japana Imperio, Tajlando, kaj la Hindia Nacia Armeo. Britaj fortoj estis ĉirkaŭ 1 000 000 kaj venis ĉefe el Brita Hindio, kun aliaj koloniaj trupoj, kaj pli malgrandaj nombroj de teraj kaj aeraj fortoj el aliaj kolonioj. La Birma Sendependiga Armeo (konata al Aliancanoj kiel "Birma Perfida Armeo") estis trejnita de la japanoj kaj faris la dekomencajn atakojn kontraŭ fortoj de la Brita Imperio. Ĉiuflanke pereis po pli ol 200 000 homoj.

La [[Birma Vojo]] estis vojo kiu ligis Birmon kun la sudokcidento de Ĉinio. Ĝi estis konstruita dum Birmo estis Brita kolonio por sendi liverojn al Ĉinio dum la [[Dua Ĉin-Japana Milito]].

En [[1947]] estis mortigita la generalo [[Aŭng San]], patro de [[Aŭng San Suu Kyi]], kiu ĝis tiam klopodis bridi la diferencojn inter birmanoj; post la sendependiĝo en [[1948]] ekis malfacila epoko ĝis la [[puĉo]] de [[1962]], de kiam la militistoj kontraŭstaris arde la minoritatojn, el kiuj multaj rifuĝis en [[Tajlando]] kaj aliaj najbaraj landoj.

La 8-an de aŭgusto [[1988]], civitanoj en Mjanmao surstratiĝis por renversi la subpreman socialisman [[Militreĝimo|militreĝimon]] de la diktatoro Ne Win, kiu regis la landon per fera pugno ekde [[1962]]<ref>[https://eo.globalvoices.org/2019/09/5632 Rememorigo de la ribelo '88 por demokratio en Mjanmao], [[The Irrawaddy]] + [[Tutmondaj Voĉoj]], la 9-an de septembro 2019.</ref>.

Ne okazis parlamentaj balotadoj ekde [[1990]], kiam la nuna militis,ta junto malvenkegis en tiuj balotoj. La registaro ne obeis la rezulton de la balotado, daŭrigis sian agadon kaj malliberigis la alipartianojn interalie [[Aung San Suu Kyi]], [[Nobel-premio|Nobelpremiiton]] pri [[Paco]].

La [[Safrana Revolucio]] estis sinsekvo de ekonomiaj kaj politikaj protestadoj kaj surstratiĝoj, kiuj okazis en Birmo dum aŭgusto, septembro kaj oktobro 2007. La protestadojn kaŭzis la decido de la nacia militista registaro forigi la subvenciojn de la vendoprezoj de [[benzino]].

== Geografio ==
Birmo, kio ampleksas ekde malalta [[Himalajo]] norde ĝis la [[duoninsulo de Malako]] sude, havas okcidente la marbordon de [[golfo de Bengalo]], kaj proksime la montaron Arakan. Montarĉenoj estas plej altaj norde kun plej alta altaĵo en monto [[Hkakabo Razi]] (5.967 m), en montaro [[Gaoligong]]. Estas en la lando multaj neaktivaj [[vulkano]]j. Montarĉenoj, situantaj en direkto de norde suden, izolas la terkulturajn ebenaĵojn de la [[rivero]]j [[Ĉindvino]], [[Iravadio]], Sittango kaj Salŭeno. Alia grava rivero kiu trapasas la landon estas [[Mekongo]].

La [[klimato]] estas varia, ĉefe varme tropika, kun meza temperaturo de {{GdC|25}}. La somera [[musono]] estas rigora kaj kaŭzas multajn [[pluvo]]jn.

[[Biogeografio|Biogeografie]] la lando troviĝas en la [[Hindoĉinujo|hindoĉina]] [[ekoprovinco]] de la [[orientaliso]] laŭ la [[tipologio]] de la [[Monda Natur-Fonduso]] (WWF).

Vidu artikolojn [[Nordbirmaj mezvarmaj arbaroj]] kaj [[Orient-himalajaj foliaj kaj koniferaj arbaroj]].

== Administrado ==
{| class="wikitable"
|-
! No.
! Ŝtato/Regiono
! Distriktoj
! Municipoj
! Urboj
! Subdistriktoj
! Vilaĝaroj
! Vilaĝoj
|-
| 1
| [[Kaĉino]]
| 3
| 18
| 20
| 116
| 606
| 2630
|-
| 2
| [[Kajaho]]
| 2
| 7
| 7
| 29
| 79
| 624
|-
| 3
| [[Kajino]]
| 3
| 7
| 10
| 46
| 376
| 2092
|-
| 4
| [[Ĉin (subŝtato)]]
| 2
| 9
| 9
| 29
| 475
| 1355
|-
| 5
| [[Sagainga Regiono]]
| 8
| 37
| 37
| 171
| 1769
| 6095
|-
| 6
| [[Tanintaria Regiono]]
| 3
| 10
| 10
| 63
| 265
| 1255
|-
| 7
| [[Bagoa Regiono]]
| 4
| 28
| 33
| 246
| 1424
| 6498
|-
| 8
| [[Magvaja Regiono]]
| 5
| 25
| 26
| 160
| 1543
| 4774
|-
| 9
| [[Mandalaja Regiono]]
| 7
| 31
| 29
| 259
| 1611
| 5472
|-
| 10
| [[Ŝtato Mon]]
| 2
| 10
| 11
| 69
| 381
| 1199
|-
| 11
| [[Ŝtato Raĥine]]
| 4
| 17
| 17
| 120
| 1041
| 3871
|-
| 12
| [[Jangona Regiono]]
| 4
| 45
| 20
| 685
| 634
| 2119
|-
| 13
| [[Ŝanio|Ŝtato Ŝan]]
| 11
| 54
| 54
| 336
| 1626
| 15513
|-
| 14
| [[Iravadia Regiono]]
|6
| 26
| 29
| 219
| 1912
| 11651
|-
|
| '''Totalo'''
| '''63'''
| '''324'''
| '''312'''
| '''2548'''
| '''13742'''
| '''65148'''
|}

== Ekonomio ==
[[Dosiero:Longyi.jpg|eta|dekstra|200ra|Birma kamparano vestita per tipa ''longjio'']]

La [[ekonomio|ekonomia]] stato de Birmo estas malstabila. [[Terkulturado]] estas la ĉefa resursofonto por la landa ekonomio; ĝi okupas preskaŭ 2/3 de la [[labora loĝantaro]] kaj kontribuas je 40 % al la [[Malneta Enlanda Produkto]]. La ĉefa produkto estas [[rizo]], kio okupas preskaŭ duonon de la kultivebla tero. Ceteraj produktoj ([[kotono]], [[arakido]], [[kaŭĉukarbo|kaŭĉuko]], [[teo]]) estas duarangaj. Gravas ankaŭ la produktado de [[papavo]], ĉefe en la tiel nomata ortriangulo, angulregiono ĉe la limoj inter Birmo, Laoso kaj Tajlando.

La [[arbaro|forsta]] [[Arbarekspluatado|ekspluatado]] estas intensa: Birmo okupas la unuan lokon monde pri produktado de [[Tektono (genro)|tektono]] kaj oni vendas tiun produkton ĉefe al [[Ĉinio]] por mebloindustrio kaj konstruado; tio estas kialo de danĝera senarbarigo de la tuta lando. La industria sektoro, antikveca, trapasas malfacilan situacion pro manko de investado, spite al la klopodoj de la ŝtato por allogi fremdajn [[kapitalo]]jn. Petrolo jam ne estas tiom grava, sed Ĉinio planas konstrui petroldukton el birma haveno Akjabo tra la tuta lando ĝis la suda ĉina urbo Kummingo; tio helpos la petroltransporton el [[Mezoriento]] al Ĉinio sen trapasi la danĝeran markolon [[Malako]]. [[Turismo]] komencis pro ekzotismo de la lando allogi vizitantojn, sed la malfacila politika situacio bremsas ties disvolviĝon.

La ĝenerala situacio de grandega malriĉeco favoras la pliampleksiĝon de koruptado kaj de la [[kontrabando]] kaj de la [[nigra merkato]].

== Loĝantaro ==
Birmo estas arego de 135 etnaj grupoj, kiuj parolas ĉirkaŭ 60 lingvojn. Tia konsisto endanĝerigas la politikan stabilon de la lando, ĉefe ĉar la [[birmanoj]] estas plimulto kun 68 '''%''' ĝis maksimume 70 % de la preskaŭ 53 milionoj da loĝantoj. Ili okupas la centrajn fruktodonajn ebenaĵojn de la valo de la rivero [[Iravadio]] kaj la ĉefajn postenojn en politiko kaj ekonomio.

Tamen la riĉaj regionoj pri [[oleo]], [[gaso]], tektono kaj [[jado]] estas loĝejo de minoritatoj, kiuj ne tiom ricevas de la landa reĝimo. Britoj dum kolonia epoko helpis tiujn kontraŭstarojn por pli facile regi la landon kaj malfortigi la povon de la birmanoj (aŭ 'bamaroj').

Ekzemple [[Karenoj]] estas grupa nomo por popoloj, vivantaj en suda Birmo en triba sistemo kaj parolantaj ŝino-tibetajn lingvojn. Ili ne formas unuecan grupon, ili diferencas etne, lingve, religie aŭ ekonomie. Laŭ unu tradicia diferencigo ekzistas blankaj kaj ruĝaj karenoj. Kotulio (angle transliterata ''Kawthoolei'') estas nomo uzata de la karenoj kaj ilia sendependiĝa movado la Karena Nacia Unio (KNU) por nomi la ŝtaton, kiun la KNU celas starigi en Birmo.

La [[rohinĝoj]] - sialingve ''ruáingga'', prononco laŭ sistemo IFA ɹuájŋɡa, ရိုဟင်ဂျာ rui hang gya, prononco ɹòhɪ̀ɴɡjà, bengale রোহিঙ্গা, prononco ɹohiŋɡa, angle nomataj rohingya, prononco laŭ sistemo IFA roʊˈɪndʒə, do [roŭinĝe], roʊˈhɪndʒə, do [roŭhinĝe] aŭ roʊˈɪŋjə, do [roŭhinje] - estas alia etno. Ties membroj parolas variaĵon de la lingvo parolata ĉirkaŭ la urbego [[Ĉitagongo]] de [[Bangladeŝo]], parto de la [[bengala lingvo]]. Preskaŭ ĉiuj rohinĝoj estas sunaismaj islamanoj. La etnanoj tradicie vivas en la norda parto de la subŝtato [[Raĥine]], kiu limas al Bangladeŝo.

== Politiko ==
[[Birma parlamenta balotado (2015)]]

== Birmo en Esperanto ==
[[Marjorie Boulton]], en sia mikspota libro [[Faktoj kaj fantazioj]], dediĉas ties 31-an ĉapitron "Fabelo el Birmo" al komentoj pri la lando; poste ŝi rakontas fabelon pri "''La kato, kiu kondutis kiel universitata profesoro''".<ref>[[Marjorie Boulton]], [[Faktoj kaj fantazioj, progresiga libro]], [[Universala Esperanto-Asocio]], [[Roterdamo]], 1984, dua eldono 1993. Paĝoj 253-257.</ref>

== Notoj kaj referencoj ==
{{Referencoj}}

== Vidu ankaŭ ==
[[Nomoj de Birmo/Mjanmao]]

== Ekstera ligilo ==
{{Projektoj|n=Kategorio:Birmo}}
(eo) {{ueavikio|Birmo|{{paĝonomo}}}}
{{-}}
[[Dosiero:Bagan banner2.jpg|775ra]]
{{Ŝtatoj en Azio}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Birmo| ]]
[[Kategorio:Administraj unuoj fonditaj en 1948]]